ಏಕತಾಳದಲ್ಲಿ ಶಾಲೆಯ ಗಂಟೆಯೂ ಚೆಂಡೆಯ ನುಡಿತವೂ

                                                       ***

“ಇವರೆಲ್ಲ ಕಲೆಯನ್ನು ಕಲಿಯುವ ಜೊತೆಗೆಯೇ ಶಾಲೆಯೋದನ್ನೂ ಮುಂದುವರಿಸುತ್ತಾರೆ” ಎಂದು ಕೇಳಿದ ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ಚೆನ್ನೈನ ತೆರುಕೂತ್ತು ತರಬೇತಿ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಕನಸು ಮತ್ತೆ ಚಿಗುರತೊಡಗಿತ್ತು.

ಚೆನ್ನೈ ಸಮೀಪ ನಡೆಯಲಿರುವ ಕಲೋತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಯಕ್ಷಗಾನ ಕೇಂದ್ರದ ನಿರ್ದೇಶಕರಾದ ಪ್ರೊಫೆಸರ್ ಹೆರಂಜೆ ಕೃಷ್ಣ ಭಟ್ಟರೊಂದಿಗೆ ತೆರಳಿದ್ದೆವು. ೨೦೦೦ ಇಸವಿಯಿರಬೇಕು. ಕಲಾಶಾಲೆಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಳ್ಳಲು ನಮಗೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಾಗಿತ್ತು. ಅದು ತಮಿಳುನಾಡಿನ ರಂಗಕಲೆಯಾದ ತೆರುಕೂತ್ತನ್ನು ಕಲಿಸುವ ಶಾಲೆಯೆಂದು ನನಗೆ ಮೊದಲು ಗೊತ್ತಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ನಾವೆಲ್ಲ ನಮ್ಮ ಸಾಮಾನು ಸರಂಜಾಮುಗಳನ್ನು ಇಳಿಸಿ ಹೊರಬಂದಾಗ ಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲ ಪುಸ್ತಕ ಹಿಡಿದು ಓಡಾಡುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಅವರು ಶಾಲೆಯಿಂದ ಮರಳುತ್ತಿದ್ದಾರೆಂದು ಊಹಿಸಿದೆ. ಮೆಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ ಬಡ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ಮಕ್ಕಳಂತೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಂಜೆಯ ಬಳಿಕ ಅವರಿಗೆ ತೆರುಕೂತ್ತು ತರಬೇತಿ ಕೊಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.

ಈ ಹಿಂದೆಲ್ಲ ಕೇವಲ ಪಾರಂಪರಿಕ ಕಲೆಯನ್ನು ಮಾತ್ರ ಕಲಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿ, ಆಧುನಿಕ ಅಗತ್ಯಕ್ಕನುಸಾರವಾಗಿ ಅಕ್ಷರವಿದ್ಯೆಯನ್ನು ಒಂದೇ ಛಾವಣಿಯಡಿ ದೊರಕಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಹತ್ತಿರದಿಂದ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದಾಗ ನನ್ನ ಮುಂದೆ ಹೊಸ ಬೆಳಕೊಂದು ಹೊಳೆದ ಹಾಗಾಯಿತು. ಒಂದೆಡೆ ಅ ಆ ಇ ಈ ಕಲಿಕೆಯಾದರೆ ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ ತರಿಕಿಟ ಧಿಮಿಕಿಟ!

ಕಲೋತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಬಹುಸಂಖ್ಯೆಯ ಕಲಾವಿದರು ಆಗಮಿಸಿದ್ದರಿಂದ ಶೌಚಾಲಯ ಅಸ್ತವ್ಯಸ್ತವಾಗಿತ್ತು. ನಾವು ಅಲ್ಲಿಯೇ ಸ್ನಾನಕರ್ಮಾದಿಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸಬೇಕಾದುದರಿಂದ ಅದರ ‘ಅಶೌಚ’ದ ಬಗ್ಗೆ ಅಲ್ಲಿನವರ ಗಮನಸೆಳೆದೆವು. ಆ ತರಬೇತಿ ಶಾಲೆಯ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಂತೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿದ್ದ ವಿದೇಶಿ ಮಹಿಳೆಯೊಬ್ಬರು ಬಂದಾಗ ಅವರಲ್ಲಿಯೂ ಈ ಬಗ್ಗೆ ದೂರಿಕೊಂಡೆವು. ಕೆಲಸದವರು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಕರ್ತವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಂಡಿದುದರಿಂದ ಶೌಚಾಲಯ ತೊಳೆಯಲು ಯಾರೂ ಬಾರದೆ ಆ ಕೆಲಸ ಹಾಗೆಯೇ ಉಳಿದಿತ್ತು. ಮತ್ತೊಂದು ಕ್ಷಣದಲ್ಲಿ ನೋಡುತ್ತೇನೆ, ಆ ವಿದೇಶಿ ಮಹಿಳೆಯೇ ಪೊರಕೆ ಹಿಡಿದು ಗುಡಿಸಿ ಫಿನೈಲ್ ಹಾಕಿ ತೊಳೆದು ನಿರ್ಮಲಗೊಳಿಸಿ ವಿಳಂಬವಾದುದಕ್ಕೆ ‘ಸ್ಸಾರಿ’ ಹೇಳಿ ಹೋದುದನ್ನು ಕಂಡಾಗ ನಾನು ನಿಬ್ಬೆರಗಾಗಿ ಹೋದೆ!

ಈ ಮಹಿಳೆಯನ್ನು ಎಲ್ಲೋ ನೋಡಿದ ಹಾಗಿದೆಯಲ್ಲ ಅಂತನ್ನಿಸಿತು. ಹೌದಲ್ಲ... ಶಿವರಾಮ ಕಾರಂತರೊಂದಿಗೆ ಇಟಲಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ದಾಗ ನೋಡಿದ್ದೆ! ತೆರುಕೂತ್ತು ಕಲಾವಿದರ ತಂಡದಲ್ಲಿ ನಿಕಟರಾಗಿ ಓಡಾಡುತ್ತಿದ್ದವರನ್ನು ಈಗ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ನೆನಪಿಸಿಕೊಂಡೆ.

ಇವರು ಹೆನ್ನಾ! (Hannae de Bruin)
ತೆರುಕೂತ್ತು ಕಲಾವಿದ ಪಿ. ರಾಜಗೋಪಾಲ್ ಅವರನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿ ಅವರ ಜೀವನ ಸಂಗಾತಿಯಾದ ಹಾಲೆಂಡಿನ ಮಹಿಳೆ! ಆಕೆ ಭರತನಾಟ್ಯದಂಥ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಪಂಕ್ತಿಯ ಕಲೆಯ ತವರೂರಿನಲ್ಲಿ ಜಾನಪದ ಬೇರಿನ ಕಲೆಗೂ ಘನತೆಯನ್ನು ಕೊಡಲು ದೂರದೇಶದಿಂದ ಬಂದಂತಿತ್ತು.

ತೆರುಕೂತ್ತುವಿಗೆ ಕಟ್ಟೈಕೂತ್ತು ಎಂಬ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಹೆಸರು ಕೊಟ್ಟು, ‘ಕಟ್ಟೈಕೂತ್ತು ಕಲೈ ವಲರ್ಚಿ ಮುನ್ನೇಷ್ಟ್ರ ಸಂಘಮ್’ ಎಂಬ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಥಿಕವಾಗಿ ಕೂತ್ತು ಕಲೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಟೊಂಕಕಟ್ಟಿದ್ದರು. ‘ಕರ್ಣ ಮೋಕ್ಷಮ್’ ಕೂತ್ತು ಪಠ್ಯವನ್ನು ಡಚ್ ಭಾಷೆಗೆ ಅನುವಾದಿಸಿದ್ದರು. ಅವರನ್ನು ನೋಡಿ ನನಗೆ ಅಭಿಮಾನವೆನಿಸಿತು.

ಜೊತೆಗೆ, ಕೇವಲ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳನ್ನು ನೀಡುವ ಕಲಾವಿದರನ್ನು ತಯಾರಿಸುವ ಬದಲು ಬದುಕುವ ಕಲೆಯನ್ನೂ ಹೇಳಿಕೊಡುವ ಒಂದು ತರಬೇತಿ ಶಾಲೆ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿಯೂ ಯಾಕೆ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬರಲಾರಂಭಿಸಿತ್ತು. ಪ್ರೊಫೆಸರ್ ಹೆರಂಜೆ ಕೃಷ್ಣ ಭಟ್ಟರಲ್ಲಿಯೂ ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಂಡಾಗ ಅವರೂ ಇದನ್ನೇ ಯೋಚಿಸುತ್ತಿರುವವರಂತೆ ಧನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿದರು. ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಪ್ರವಾಸದಲ್ಲಿ ನೋಡಿರಬಹುದಾದ ಇಂಥ ತರಬೇತಿಶಾಲೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಸ್ಮೃತಿಗೆ ತಂದುಕೊಂಡೆ.

ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿಯೇ ಉಡುಪಿಯ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿವರ್ಷ ಒಬ್ಬಿಬ್ಬರು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಿತು, ಶಾಲೆಯೋದನ್ನೂ ಮುಂದುವರಿಸಿ ಮುಂದೆ ಒಳ್ಳೆಯ ಉದ್ಯೋಗಕ್ಕೆ ಸೇರಿಕೊಂಡಿದ್ದಿದೆ. ವೃತ್ತಿಪರ ಕಲಾಜೀವನದಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರಿಯಲಾಗದಿದ್ದರೂ ಉತ್ಕೃಷ್ಟಮಟ್ಟದ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರಾಗಿಯಂತೂ ಅವರು ಸಿದ್ಧಗೊಂಡಿದ್ದರು. ನಾವು ಇವತ್ತು ಕಲಾವಿದರನ್ನು ತರಬೇತಿಗೊಳಿಸುವಂತೆಯೇ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರನ್ನೂ ತಯಾರುಮಾಡಬೇಕಿದೆ. ಕಲೆಯ ಗುಣಮಟ್ಟ ಕುಸಿದಿದೆ ಎಂದು ದೂರಿಕೊಳ್ಳುವುದಾದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಕಲಾವಿದರಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಸರಿಯಾದ ರಸಗ್ರಹೀತವಿಲ್ಲದ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರೂ ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣರಾಗುತ್ತಾರೆ.

ಸಾವಿರ ಮಂದಿಯಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ಒಳ್ಳೆಯ ಪ್ರೇಕ್ಷಕನಿದ್ದರೂ ಆತನಲ್ಲಿ ‘ಸದಭಿರುಚಿ’ ಜಾಗೃತವಾಗಿದ್ದು ಮುಂದಿನ ತಲೆಮಾರಿಗೆ ದಾಟಿಹೋಗುತ್ತದೆ. ಯಕ್ಷಗಾನ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ನನ್ನಿಂದ ಹೆಜ್ಜೆಗಳನ್ನು ಕಲಿತು ಮೇಳ ಸೇರಿದ ಕಲಾವಿದರು, ಮೂಲಹೆಜ್ಜೆಗಳ ಸೊಗಸನ್ನು ಮರೆತು ಕಮರ್ಷಿಯಲ್ ಮನೋಧರ್ಮವನ್ನು ರೂಢಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದರ ನೇರ ಅನುಭವ ನನಗಾದುದು ೨೦೦೮ರ ಜೂನ್‌ನಲ್ಲಿ, ಉಜಿರೆಯಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕ ಯಕ್ಷಗಾನ ಬಯಲಾಟ ಅಕಾಡೆಮಿ ಆಯೋಜಿಸಿದ್ದ ‘ವೃತ್ತಿಪರ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಾವಿದರ ಪುನಶ್ಚೇತನ ಶಿಬಿರ’ದಲ್ಲಿ. ಹಾಗೆಂದು, ಅದಕ್ಕೆ ಕಲಾವಿದರನ್ನು ದೂರಿ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ. ಕಲೆಯೇ ಜೀವನೋಪಾಯವಾದಾಗ ಕಾಲಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಬದ್ಧವಾಗುವ ಅನಿವಾರ್ಯತೆ ಅವರಿಗೆ ಎದುರಾಗುತ್ತದೆ.

ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲೆ ಉಳಿಯಬೇಕಾದರೆ ವೃತ್ತಿಪರ ಮೇಳಗಳು ಉಳಿಯಬೇಕು ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ನನಗೆ ಒಪ್ಪಿಗೆಯಿದೆ. ಆದರೆ, ಯಕ್ಷಗಾನ ಕೇಂದ್ರವೆಂಬುದು ವೃತ್ತಿಪರ ಮೇಳಗಳಿಗೆ ಕಲಾವಿದರನ್ನು ತಯಾರಿಸಿಕೊಡುವ ‘ಸೇವಾರ್ಥ’ ಸಂಸ್ಥೆಯಾಗಿ ಸೀಮಿತಗೊಳ್ಳುವುದು ನನಗೇಕೋ ಸರಿ ಕಾಣುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಪ್ರೇಕ್ಷಕರನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಸಬೇಕಾದ ಯಕ್ಷಗಾನ ಮೇಳದ ಕಲಾವಿದರಲ್ಲಿ ಕಲಾತ್ಮಕವಾಗಿ ತೃಪ್ತಿಕರ ಗುಣಮಟ್ಟವನ್ನು ನಿರೀಕ್ಷಿಸುವುದು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಹಾಗಿದ್ದರೆ, ಕಲೆಯನ್ನು ಜೀವನೋಪಾಯವಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸದೆ, ಹವ್ಯಾಸವಾಗಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವ ಶಿಕ್ಷಿತ ಮಂದಿಯಿಂದ ಕಲಾತ್ಮಕತೆ ಉಳಿಯಬಹುದೆ, ಎಂದು ಯೋಚಿಸಿ ಆಡಳಿತ ಮಂಡಳಿಯ ಅನುಮತಿಯೊಂದಿಗೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ದೇಶಕರಾದ ಪ್ರೊಫೆಸರ್ ಹೆರಂಜೆ ಕೃಷ್ಣ ಭಟ್ಟರ ಬೆಂಬಲದೊಂದಿಗೆ ಒಂಬತ್ತು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಕೇಂದ್ರಕ್ಕೆ ಸೇರಿಸಿಕೊಂಡೆವು.

ಹಗಲು ಶಾಲೆಗೆ ಹೋಗಿಬಂದರೆ ಸಂಜೆಯ ಬಳಿಕ ಅವರಿಗೆ ಯಕ್ಷಗಾನ ತರಬೇತಿ ನಡೆಯುವಂತೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಾಯಿತು. ಊಟ, ವಸತಿ ಉಚಿತ. ಓದು-ಬರಹವಿಲ್ಲದೆ ನಾನೇನು ಬವಣೆ ಪಟ್ಟಿದ್ದೇನೊ ಅದನ್ನು ಭವಿಷ್ಯದ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಾವಿದರು ಅನುಭವಿಸಬಾರದೆಂದು ನನ್ನ ಅಂಬೋಣ. ಇಂದಿಗೂ ಈ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮುಂದುವರಿದುಕೊಂಡು ಬಂದಿದೆ. ಈ ವರ್ಷ ನಲ್ವತ್ತಮೂರು ಹುಡುಗರು ಯಕ್ಷಗಾನ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಕಲೆಯನ್ನೂ ಶಾಲೆಯನ್ನೂ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಕಲಿಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

ರಜಾದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಮುಂಜಾನೆ, ಸಂಜೆಯ ಬಿಡುವಿನ ವೇಳೆಯಲ್ಲಿ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕೇಂದ್ರಕ್ಕೆ ಕಲಿಯಲು ಬರುವ ಆಸಕ್ತ ಹವ್ಯಾಸಿಗಳಲ್ಲಿ ವೈದ್ಯರಿದ್ದಾರೆ, ಎಂಜಿನಿಯರ್‌ಗಳಿದ್ದಾರೆ, ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಿದ್ದಾರೆ, ಉದ್ಯಮಿಗಳಿದ್ದಾರೆ, ನಾನಾ ವೃತ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡವರಿದ್ದಾರೆ. ಅವರೆಲ್ಲ ಮಕ್ಕಳ ಪೋಷಣೆಯ ಖರ್ಚನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ಗರಿಷ್ಠ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ನೆರವಾಗುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಸಮಾಜ ಸೇವಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಹೆಗಲೆಣೆಯಾಗಿವೆ. ಶಾಲಾಕಾಲೇಜುಗಳ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರು ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಲಿಯುವ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಶುಲ್ಕರಿಯಾಯಿತಿ ನೀಡಿ ಸಹಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಒಳ್ಳೆಯ ಅಂಕಗಳನ್ನು ಪಡೆದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಅವಕಾಶಗಳಿವೆ. ಆದರೆ, ಅನುತ್ತೀರ್ಣರಾದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಏನು ಮಾಡುವುದು? ಪ್ರತಿಬಾರಿ ಫಲಿತಾಂಶ ಬರುವಾಗಲೂ ರಾ್ಯಂಕ್ ಪಡೆದವರ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಮ್ಮೆಯಿಂದ ಮಾತನಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇವೆ. ಆದರೆ, ಫೇಲ್ ಆದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಕೇಳುವವರೇ ಇಲ್ಲ. ಬುದ್ಧಿವಂತರಾದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಪುರಸ್ಕರಿಸುವಂತೆಯೇ ಬುದ್ಧಿವಂತರಲ್ಲವೆಂದು ಭಾವಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಕೂಡ ಆದರಿಸಿ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಆಸಕ್ತಿಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರಿಯುವಂತೆ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಬೇಕೆಂಬುದು ನನ್ನ ಒಳತುಡಿತ.

ಯಕ್ಷಗಾನದ ತಾಳಲಯಗಳಲ್ಲಿ ತನ್ಮಯನಾಗಿದ್ದ ನನಗೆ ಈ ‘ಪ್ರಯೋಗ’ದ ಮೂಲಕ ಹೊಸದೊಂದು ಮಾನಯ ಆಯಾಮಕ್ಕೆ ತೆರೆದುಕೊಳ್ಳುವಂತಾಗಿದೆ. ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ, ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಹಿಂದುಳಿದಿರುವ ಮತ್ತು ಇಂಥ ಕಾರಣಗಳಿಂದಾಗಿ ಕೀಳರಿಮೆಯೊಂದಿಗೆ ಬಳಲುವ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ‘ಸ್ವಾಭಿಮಾನ’ವನ್ನು ಜಾಗೃತವಾಗಿಸುವ ಅಗತ್ಯವೊಂದು ನನ್ನೊಳಗಿನ ಅಂತಃಪ್ರಜ್ಞೆಯಾಗಿ ಶಾಲೆಯ ಗಂಟೆಯೂ ಚೆಂಡೆಯ ನುಡಿತವೂ ‘ಏಕ’ ತಾಳವಾಗುತ್ತಿದೆ!

(ಮುಂದಿನ ವಾರ ‘ಸಂಜೀವನ’ ಮಾಲಿಕೆಯ ಕೊನೆಯಬರಹ)
ನಿರೂಪಣೆ : ಹರಿಣಿ