ನೆಲಕ್ಕುರುಳಿದೆ ತುರನೂರ ವಾಡೆ

ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಇತಿಹಾಸದ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಜೀವಂತ ಸಾಕ್ಷಿ. ಆದರೆ, ಗತದ ಬಗೆಗಿನ ತಾತ್ಸಾರ ಭಾವನೆ ಮತ್ತು ಹಣವೇ ಮುಖ್ಯವೆಂಬ ಧೋರಣೆಗಳಿಗೆ ಇಂಥ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಬಲಿಯಾಗಿ ನಾಮಾವಶೇಷವಾಗುತ್ತಿವೆ.

ಹಿಂದೆ ದಕ್ಷಿಣ ಮರಾಠಾ ದೇಶ (ಮುಂಬೈ ಪ್ರಾಂತ) ದಲ್ಲಿನ ಒಂದು ಚಿಕ್ಕ ಸಂಸ್ಥಾನವಾಗಿದ್ದ ಇಂದಿನ ಬೆಳಗಾವಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ರಾಮದುರ್ಗದಲ್ಲಿನ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಇದೇ ಗತಿ ಕಾಣುತ್ತಿವೆ. ಸಂಸ್ಥಾನಿಕರ ವಾಯುವಿಹಾರಕ್ಕಾಗಿನ ಅರಮನೆ ಮತ್ತು ಅತಿಥಿಗಳಿಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ವಸತಿಗೃಹಗಳು ನೆಲಕ್ಕುರುಳಿವೆ. ಕಲಾವಿನ್ಯಾಸಕ್ಕೆ ಹೆಸರಾಗಿದ್ದ ಇವು, ಜನಮಾನಸದಲ್ಲಿ ‘ತುರನೂರ ವಾಡೆ’ ಎಂದೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧ.

ಅವು ಅವನತಿ ಹಾದಿ ಹಿಡಿಯಲು ಸಂಸ್ಥಾನದ ವಂಶಸ್ಥರು ಖಾಸಗಿಯವರಿಗೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿರುವುದೇ ಕಾರಣ. ಖಾಸಗಿಯವರು ಗುಡ್ಡಗಳನ್ನು ಅಗೆದು ಮಣ್ಣನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದು, ನಿರ್ವಹಣೆ ಇಲ್ಲದೇ ಇವು ಮಣ್ಣು ಹಿಡಿದಿವೆ.

ಮೊದಲು ಅರಮನೆಯಾಗಿ, ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಗುರುಮನೆಯಾಗಿ (ಇದೇ ಕಟ್ಟಡದಲ್ಲಿ ನಗರದ ಸಿ.ಎಸ್.ಬೆಂಬಳಗಿ ಮಹಾವಿದ್ಯಾಲಯ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು), ನಂತರ ಗ್ರಾಮೀಣ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ವಸತಿ ನಿಲಯವಾಗಿತ್ತು. ಎಷ್ಟೋ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಪರೀಕ್ಷೆ ಸಮೀಪಿಸಿದಾಗ ಈ ವಾಡೆಗೆ ಓದಲು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಈಗ ಹೀಗೊಂದು ಗುಡ್ಡ ಇತ್ತು, ಅದರ ಮೇಲೊಂದು ವಾಡೆ ಇತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲದಷ್ಟು ಮಣ್ಣಿನ ಗುಡ್ಡ ಸಹಿತ ನೆಲಸಮಗೊಂಡಿದೆ. ಇದು ನಮ್ಮಲ್ಲಿನ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಪ್ರಜ್ಞೆ.

ವಿಜಯನಗರದ ನಂತರ ಮರಾಠರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸರಂಜಾಮ ಆಗಿದ್ದ ರಾಮದುರ್ಗವು ಮರಾಠಾ, ಆದಿಲ್‌ಶಾಹಿ ಮತ್ತು ಮೈಸೂರ ಸುಲ್ತಾನರಿಗೆ ತಮ್ಮ ಪ್ರಭುತ್ವ ವಿಸ್ತರಣೆಗೆ ಒಂದು ಆಯಕಟ್ಟಿನ ಸ್ಥಳವಾಗಿತ್ತು. ಅಂತೆಯೇ, ಶಿವಾಜಿ ಇಲ್ಲಿ ಕೋಟೆ ನಿರ್ಮಿಸಿದನು. ಇದರ ಉಸ್ತುವಾರಿಯನ್ನು ಮೊದಲು ಅಪ್ಪಾಜೀರಾವ್ ಸುರೋನಿಗೆ ವಹಿಸಲಾಗಿತ್ತು.

ನಂತರದಲ್ಲಿ ಭಾವೆ ಎಂಬ ಚಿತ್ಪಾವನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಮನೆತನ 1948ರ ಸಂಸ್ಥಾನದ ವಿಲೀನೀಕರಣದವರೆಗೆ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿತು. ಈ ಮನೆತನದ ಕೊನೆಯ ರಾಜ ಶ್ರೀಮಂತ ರಾಮರಾವ್ ವೆಂಕಟರಾವ್ ಅಲಿಯಾಸ್ ರಾವ್ ಸಾಹೇಬ ಬಾವೆ 12 ಜನವರಿ 1915ರಂದು ಅಧಿಕಾರಕ್ಕೆ ಬಂದ. 1973ರಲ್ಲಿ ಕೈಗೊಂಡ ಯುರೋಪ್ ಪ್ರವಾಸ ಈತನ ಮೇಲೆ ಗಾಢವಾದ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರಿತು.

ಯುರೋಪ್ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಸಂಸ್ಥಾನದ ಪ್ರಗತಿಯ ಕನಸು ಕಂಡ. ಈ ದಿಶೆಯಲ್ಲಿ ಈತ ಹೊಸ ಕಟ್ಟಡ ನಿರ್ಮಾಣದಂತಹ ಇನ್ನಿತರ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಸುಮಾರು ಎಂಟು ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ಖರ್ಚು ಮಾಡಿದ. ಮಲಪ್ರಭಾ ನದಿಗೆ ಕೊಳಚಿ ಗ್ರಾಮದ ಬಳಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಿಸಿ, 300 ಎಕರೆ ಭೂಮಿಗೆ ನೀರಾವರಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಿದ.

ಕನ್ನಡ ಶಾಲೆ, ಆಸ್ಪತ್ರೆ, ಪಶು ಆಸ್ಪತ್ರೆ, (ಇವತ್ತಿಗೂ ಇವು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿವೆ) ಎರಡು ಅಂತಸ್ತಿನ ಇಂಗ್ಲಿಷ್‌ ಶಾಲೆ (ಇಂದಿನ ಸ್ಟೇಟ್ ಜ್ಯೂನಿಯರ್ ಹೈಸ್ಕೂಲ್‌), ನೀರಾವರಿ ಸೌಲಭ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಹಲಗತ್ತಿ ಬಳಿ ಟ್ಯಾಂಕ್‌, ಬ್ಯಾಡ್ಮಿಂಟನ್ ಕ್ಲಬ್ (ಇಂದಿನ ವಿ.ಎಸ್.ಆಪ್ಟೆ ಸೋಷಿಯಲ್ ಕ್ಲಬ್), ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಜೂಬ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ (ಇಂದಿನ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಕೇಂದ್ರ ಗ್ರಂಥಾಲಯ), ಜಿಲ್ಲಾ ಮತ್ತು ಸಬ್ ಜಡ್ಜ್ ನ್ಯಾಯಾಲಯ (ಇಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಮತ್ತು ಸಬ್ ರೆಜಿಸ್ಟ್ರಾರ್ ಕಚೇರಿ) ಮುಂತಾದವುಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಇದೇ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ತುರನೂರ ಬಳಿಯ ವಾಡೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ.

ಈ ಎಲ್ಲ ಖರ್ಚನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಬರದ ತೀವ್ರತೆ ಗಮನಿಸದೆ, ಭೂಕಂದಾಯ ಹೆಚ್ಚಿಸಿ ಪ್ರಜೆಗಳ ಪ್ರತಿರೋಧಕ್ಕೆ ಕಾರಣನಾದ. ಅದೇ ಉಗ್ರ ಹೋರಾಟವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಸ್ವರೂಪ ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು. ಜೆ.ಡಿ.ದಾವರ ಎಂಬ ಮುಂಬೈ ಹೈಕೋರ್ಟಿನ ನಿವೃತ್ತ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿಯವರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಯಿತು. ವಕೀಲ ಕೆ.ಎಫ್. ನಾರಿಮನ್ ಪ್ರಜೆಗಳ ಪರ ವಾದ ಮಂಡಿಸಿದರು. ಕೊನೆಗೆ ಎಂಟು ಜನರಿಗೆ ಗಲ್ಲು ಶಿಕ್ಷೆಯಾಯಿತು. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಥಾನಿಕ ಪ್ರಜೆಗಳ ವಿರೋಧಿಯಾದ.

ರಾಜನನ್ನು ರಾಮದುರ್ಗದ ಜನ ಓಡಿಸಿದರು ಎನ್ನುವ ವಿರೋಧಾತ್ಮಕ ಧಾಟಿಯೇ ಈ ಸ್ಮಾರಕಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಜನರಲ್ಲಿ ತಾತ್ಸಾರ ಭಾವನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿರಬಹುದು. ಸಂಸ್ಥಾನಿಕ, ಪ್ರಜೆಗಳ ವಿರೋಧಿ ಎಂಬ ಭಾವನೆಯಿಂದ ಈ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ವಿರೋಧಿ ಭಾವನೆಯಿಂದ ನೋಡಿದ್ದಕ್ಕೆ ಅವುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಪ್ರೀತ್ಯಾದರಗಳು ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಯಾವಾಗಲೂ ಒಂದು ದೇಶದ ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಪ್ರಭುತ್ವವನ್ನು ವಿವರಿಸುವಂತಹವು.