ಕಾಶ್ಮೀರದಲ್ಲಿ ಬಂದ ಮಳೆ ಬೆಂಗಳೂರಲ್ಲಿ ಸುರಿದರೆ?

ವಿಪರ್ಯಾಸ ಎಂದರೆ ಈ ಎರಡೂ ಇಲಾಖೆಗಳು ಜಮ್ಮು ಮತ್ತು ಕಾಶ್ಮೀರ ಸರ್ಕಾರದ ಜೊತೆಯಾಗಲಿ, ಭಾರತೀಯ ಸೇನೆಯ ಜೊತೆಯಾಗಲಿ ಸರಿಯಾದ ಸಮಯಕ್ಕೆ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಸಮನ್ವಯದಿಂದ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸುವಲ್ಲಿ ವಿಫಲವಾಗಿವೆ. ಹಿಂದೊಮ್ಮೆ ಒಡಿಶಾದಲ್ಲಿ ಅಬ್ಬರಿಸಿದ್ದ ‘ಫೇಲಿನ್’ ಅನ್ನು ಅಲ್ಲಿನ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ಹಲವಾರು ಇಲಾಖೆಗಳು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಎದುರಿಸಿ, ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಜೀವಹಾನಿಯನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿದ್ದರು. ಈ ಮುಂಜಾಗ್ರತೆ ಕಾಶ್ಮೀರದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ.

ಶ್ರೀನಗರದಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ ಎಚ್ಚೆತ್ತುದು ಮೂರನೇ ದಿನ. ಮೂರು ದಿನವಾದರೂ ಮಳೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗದ ಕಾರಣ, ಅಪಾಯ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಂದ ದೂರ ಹೋಗುವಂತೆ ಜನರಿಗೆ ಸೂಚಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ಸೂಚನೆಗೆ ಹಲವರು ಕಿವಿಗೊಡಲಿಲ್ಲ. ಪ್ರವಾಹ ಹೆಚ್ಚಾದಂತೆ ಜನ ನೆಲ ಮಹಡಿಯಿಂದ ಮೊದಲನೇ ಮಹಡಿಗೆ, ಅಲ್ಲಿಂದ ಎರಡನೇ ಮಹಡಿಗೆ ಸೇರಿದರು. ಐದು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಸುರಿದ ಮಳೆಯಿಂದ ಕಣಿವೆಯೇ ಜಲಾವೃತಗೊಂಡ ನಂತರವಷ್ಟೇ ಎಚ್ಚೆತ್ತು, ಬೇರೆಡೆ ಹೊರಡಲು ಸಿದ್ಧರಾದೆವೆಂದು ನನ್ನ ಕಾಶ್ಮೀರದ ಸ್ನೇಹಿತರೊಬ್ಬರು ತಿಳಿಸಿದರು.

ಬೆಂಗಳೂರಲ್ಲೂ ಅಪಾಯ?
ಕಾಶ್ಮೀರದ ಪ್ರವಾಹದ ಬಾಧೆ ಒಂದು ಸುದ್ದಿಯಂತೆ ಅಥವಾ ಮನಸ್ಸು ಕಲಕುವ ಘಟನೆಯಂತೆ ನಮಗೆ ಭಾಸವಾಗಬಹುದು. ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿನ ಪ್ರವಾಹದ ಪ್ರಸಂಗಗಳು ಕೂಡ ಎಲ್ಲೋ ದೂರದ ಘಟನಾವಳಿಗಳಂತೆ ರಾಜಧಾನಿಯಲ್ಲಿ ಇರುವವರಿಗೆ ಅನ್ನಿಸಬಹುದು. ಒಂದು ವೇಳೆ, ಇಂಥ ಮಹಾಮಳೆ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲೂ ಸುರಿದರೆ?

ಭೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ಬೆಂಗಳೂರು ಎತ್ತರಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಸುರಿಯುವ ಮಳೆ ಕಾಲುವೆಗಳು-ಹೊಳೆಗಳ ಮೂಲಕ ಹಳ್ಳ-ಕೊಳ್ಳಗಳಿಂದ ಕೆರೆಗಳಿಗೆ ಹರಿದು, ಅವುಗಳು ಕೋಡಿ ಬಿದ್ದ ನಂತರ ಕೊನೆಗೆ ನದಿಯಾಗಿ ಸಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ವರ್ಷಂಪ್ರತಿ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಅರವತ್ತು ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಸರಾಸರಿ 1000 ಮಿ.ಮೀ ಮಳೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ, ಸತತವಾಗಿ ಕೆಲವೇ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ನೂರಿನ್ನೂರು ಮಿ.ಮೀ ಮಳೆಯಾದರೆ? ಅದರ ಪರಿಣಾಮ ಭಾರೀ ದುರಂತವಲ್ಲದೆ ಬೇರೇನೂ ಅಲ್ಲ.

ಜಲವಿಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ ಕಾಲುವೆಗಳು, ಹೊಳೆಗಳು, ಉಪನದಿಗಳು ಹಾಗೂ ನದಿಗಳನ್ನು ಒಂದು ಕ್ರಮಾನುಗತ ಆಧರಿಸಿ ‘ಸ್ಟ್ರಾಹ್ಲರ್'' ಕ್ರಮವೆಂದು ವರ್ಗೀಕರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. 

ನದಿ ಮೂಲದಲ್ಲಿ ಪುಟ್ಟದಾಗಿ ಹರಿಯುವ ಹೊಳೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೊದಲ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ. ಮಳೆ ಸುರಿದಾಗ, ಮಳೆ ನೀರು ಮೊದಲು ಪ್ರಥಮ ಕ್ರಮದ ಹೊಳೆ/ಕಾಲುವೆಗಳಲ್ಲಿ ಹರಿದು ಸಾಗುತ್ತದೆ. ಇಂತಹ ಎರಡು ಮೊದಲ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿರುವ ಹೊಳೆ ಸೇರಿ ಎರಡನೇ ಕ್ರಮವಾಗುತ್ತದೆ. ನಂತರ ಎರಡಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಎರಡನೇ ಕ್ರಮ ಹೊಳೆ ಸೇರಿದರೆ, ಅದು ಮೂರನೇ ಕ್ರಮವಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಇದು ಒಂದು ನದಿಯಾಗಿ ಹರಿಯುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಇದರ ಕ್ರಮ 4 ಅಥವಾ 5 ಆಗಿರುತ್ತದೆ (ಚಿತ್ರ ಗಮನಿಸಿ).

ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಕೆರೆ-ಕಾಲುವೆಗಳನ್ನು 1920ರ ಒಂದು ನಕ್ಷೆಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ‘ಗುಬ್ಬಿ ಲ್ಯಾಬ್ಸ್’ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದೆ. ಅದರಂತೆ ಬೃಹತ್‌ ಬೆಂಗಳೂರು ಮಹಾನಗರಪಾಲಿಕೆ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 1209 ಕಾಲುವೆಗಳಿದ್ದು, ಇದರ ಒಟ್ಟು ಉದ್ದ 793.85 ಕಿ.ಮೀ ಆಗಿದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲನೇ, ಎರಡನೇ, ಮೂರನೇ, ನಾಲ್ಕನೇ ಹಾಗೂ ಐದನೇ ಕ್ರಮದ ಹೊಳೆಗಳು ಕ್ರಮವಾಗಿ 535.19 ಕಿಮೀ; 181.63 ಕಿಮೀ; 60.62 ಕಿಮೀ; 8.63 ಕಿಮೀ; ಮತ್ತು 7.79 ಕಿಮೀ ಇವೆ.

ಹಾಗೆಯೇ ನಗರದಲ್ಲಿ 262 ಕೆರೆಗಳಿದ್ದು, ಇವುಗಳ ಒಟ್ಟು ವಿಸ್ತೀರ್ಣ 68.84 ಚ.ಕಿ.ಮೀ ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ. ಹಾಗಾದರೆ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿನ ಇಷ್ಟೆಲ್ಲ ಕೆರೆ ಕಾಲುವೆಗಳ ಇಂದಿನ ಸ್ಥಿತಿ ಏನು? ಇದನ್ನು ಗುರ್ತಿಸಲೆಂದೇ ಉಪಗ್ರಹಗಳಿಂದ ದೊರೆತ ಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಭೌಗೋಳಿಕ ಮಾಹಿತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಮಾಡಿ, ನಂತರ ಸಮೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಹಮ್ಮಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ಇದರಂತೆ, ಇಂದಿನ ನಮ್ಮ ಕಾಲುವೆಗಳನ್ನು ಅದರ ಇಂದಿನ ಸ್ಥಿತಿ-ಗತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ನಾಲ್ಕು ವರ್ಗಗಳಲ್ಲಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅದರಂತೆ ಇಂದು ‘ತೆರೆದ’ (ನೈಸರ್ಗಿಕ ಮತ್ತು ಗೋಡೆಯುಳ್ಳ) ಕಾಲುವೆ, ‘ಮುಚ್ಚಿದ’ ಕಾಲುವೆ, ‘ಬದಲಾವಣೆಗೊಂಡ’ ಕಾಲುವೆ ಮತ್ತು ‘ಕಣ್ಮರೆಯಾದ ಅಥವಾ ನಾಪತ್ತೆಯಾಗಿರುವ’ ಕಾಲುವೆಗಳೆಂದು ವಿಂಗಡಿಸಲಾಯಿತು.

ಈ ಅಧ್ಯಯನದಂತೆ ಇಂದು ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ತೆರೆದ, ಮುಚ್ಚಿದ, ಬದಲಾವಣೆಗೊಂಡ  ಮತ್ತು ಕಣ್ಮರೆಯಾದ ಅಥವಾ ನಾಪತ್ತೆಯಾಗಿರುವ ಕಾಲುವೆಗಳ ಉದ್ದ ಕ್ರಮವಾಗಿ 133.01 ಕಿಮೀ; 110.39 ಕಿಮೀ; 170.86 ಕಿಮೀ; ಮತ್ತು 376.10 ಕಿಮೀ. ಅದರಂತೆ ಶೇಕಡಾ 60ರಷ್ಟು ಮೊದಲನೇ ಕ್ರಮದ ಕಾಲುವೆ ಕಣ್ಮರೆಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಸುಮಾರು ಶೇಕಡಾ 27ರಷ್ಟು ಎರಡನೇ ಕ್ರಮದ ಕಾಲುವೆಗಳು ಕಣ್ಮರೆಯಾಗಿದೆ. ಇವು ಬಹುಶಃ ಒತ್ತುವರಿಯಿಂದಲೇ ಆಗಿರಬಹುದು ಎಂದು ಹೇಳುವುದು ಸುಲಭ.

ಇದಕ್ಕೆ ಇನ್ನೊಂದು ಕಾರಣವೆಂದರೆ, ನಮ್ಮ ಭೂ ದಾಖಲೆಯಲ್ಲಿ ಕೆರೆಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸರ್ವೆ ಸಂಖ್ಯೆ ಇದ್ದು, ಮೊದಲ ಹಾಗೂ ಎರಡನೇ ಕ್ರಮದ ಕಾಲುವೆಗಳು ಸರ್ವೇ ಸರ್ವೆ ಹೊಂದಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿ ಒಂದೆಡೆ ತಾರ್ಕಿಕವಾಗಿ ಒತ್ತುವರಿಯೆಂದು ಹೇಳುವುದೂ ಕಷ್ಟ! ಇನ್ನೊಂದೆಡೆ ನಮ್ಮ ಅಪೂರ್ಣವಾದ ಒಳಚರಂಡಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಿಂದಾಗಿ ಕಾಲುವೆಗಳು ಕೊಳಚೆಯನ್ನು ಒಯ್ಯುವ ಬೃಹತ್ ಚರಂಡಿಗಳಾಗಿವೆ. ವಿಪರ್ಯಾಸವೇನೆಂದರೆ ಹಿಂದೊಮ್ಮೆ  ನೈಸರ್ಗಿಕವಾಗಿ ಹರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಈ ಹೊಳೆ/ಕಾಲುವೆಗಳು ಮೋರಿ/ಚರಂಡಿಗಳಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನೆಗೊಂಡಿವೆ.

ಆತಂಕದ ಬೆಳವಣಿಗೆ!
ನಗರ ಬೆಳೆದಂತೆ, ಭೂ ಬಳಕೆ ಹಾಗೂ ಅದರ ಬದಲಾವಣೆಯಿಂದಾಗಿ, ಕಾಲುವೆಗಳಿರಲಿ ಕೆರೆಗಳೇ ಕಣ್ಮರೆಯಾಗಿವೆ. ಇದರ ಪರಿಣಾಮ, ಮಳೆಯಿಂದ ಬಂದ ನೀರು ಸರಾಗವಾಗಿ ಹರಿದು ಹೋಗದೆ ಅಲ್ಲಲ್ಲೇ ಸ್ಥಳೀಯವಾಗಿ ಪ್ರವಾಹ ಉಂಟಾಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಸೃಷ್ಟಿಯಾಗಿರುವುದು. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ, ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಸೂರು ರಸ್ತೆ, ಎಚ್.ಎಸ್.ಆರ್. ಬಡಾವಣೆ, ಈಜಿಪುರ, ಬನ್ನೇರುಘಟ್ಟ ರಸ್ತೆ, ಬಿ.ಟಿ.ಎಂ., ಇತ್ಯಾದಿ ತಗ್ಗು ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ನೀರು ಸ್ವಾಭಾವಿಕವಾಗಿ ಹರಿದು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದ ಕಾಲುವೆಗಳು ಇಲ್ಲವಾದುದರಿಂದ ಅಲ್ಲಲ್ಲೇ ನಿಂತು ಜನ-ಜೀವನಕ್ಕೆ ತೊಂದರೆ ಉಂಟಾಗುತ್ತಿರುವುದು.

ವಾಡಿಕೆಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಮಳೆ ಸುರಿದರೆ ಬೆಂಗಳೂರಿಗೂ ಅಪಾಯ ತಪ್ಪಿದ್ದಲ್ಲ. ಹಾಗಾದರೆ ಇದಕ್ಕೆ ಪರಿಹಾರವೇನು? ಇದಕ್ಕೆ ಮೊದಲು ನಮ್ಮ ಕಂದಾಯ ಇಲಾಖೆಯ ಭೂ ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಳೆ/ಕಾಲುವೆಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಅವುಗಳ ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರಗೊಳಿಸುವುದು. ಇದಕ್ಕೆ ಬಹುಶಃ ನಮ್ಮ ಕರ್ನಾಟಕ ಭೂಕಂದಾಯ ಕಾಯ್ದೆ 1964ರಲ್ಲಿ ಸೂಕ್ತವಾದ ತಿದ್ದುಪಡಿಯನ್ನೇ ತರಬೇಕು.

ಆನಂತರ ನಗರ ಯೋಜನೆ ಇಲಾಖೆ ಅಥವಾ ನಿರ್ದೇಶನಾಲಯ, ಕರ್ನಾಟಕ ನಗರ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮಾಂತರ ಯೋಜನಾ ಕಾಯ್ದೆ 1961ರಲ್ಲೂ ನಗರಗಳ ಮಾಸ್ಟರ್ ಪ್ಲಾನ್ ನಿರೂಪಣೆಯಲ್ಲಿ ಇವುಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಅದಕ್ಕೆ ತಕ್ಕ ಸ್ಥಾನಮಾನ ಕೊಡುವಂತೆ ಸೂಕ್ತವಾದ ತಿದ್ದುಪಡಿಯನ್ನು ತರಬೇಕಿದೆ. ನಮ್ಮ ಬೃಹತ್ ಬೆಂಗಳೂರು ಮಹಾನಗರ ಪಾಲಿಕೆಯು, ಕೆರೆಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಲ್ಲದೆ ಕಾಲುವೆಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಮಾಡುವುದಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಬೇಕಿದೆ. ಬೆಂಗಳೂರು ಜಲ ಮತ್ತು ಒಳ ಚರಂಡಿ ಮಂಡಳಿಯು ಇಡೀ ನಗರದ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಕೊಳಚೆ ನೀರನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ, ಅದರ ಶುದ್ಧೀಕರಣಕ್ಕೆ ತಕ್ಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳದಿದ್ದಲ್ಲಿ ಮಹಾ ವಿಪತ್ತಿನ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳು ಇಲ್ಲದಿಲ್ಲ.