ಪ್ರಯೋಗಶೀಲ `ಸ್ವರ ಸಂತ'

ಸಂಗೀತದ ಗರಿ ಗರಿಯಾದ ಸ್ವರಪುಂಜಗಳನ್ನು ಹಾಗೆಯೇ ಶಿಷ್ಯಂದಿರರಿಗೆ ಧಾರೆಯೆರೆಯುತ್ತಿದ್ದುದು ಅವರ ವಿಶಾಲ ಮನೋಭಾವನೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ಸಪ್ತಸ್ವರಗಳನ್ನು ಅವರು ಜೋಡಿಸುವ ರೀತಿ ಸಂಕೀರ್ಣ ಮತ್ತು ಅತ್ಯಂತ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದುದು.

ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಬಂದಾಗ ಅವರು ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ರಾಗ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಕರ್ನಾಟಕ ಸಂಗೀತದ ಕೆಲವು ವಿಶಿಷ್ಟ ರಾಗಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ದಕ್ಷಿಣಾದಿಯ `ಕದನ ಕುತೂಹಲ' ರಾಗ ಮತ್ತು ವಾಚಸ್ಪತಿ ರಾಗಗಳಿಂದ ಒಂದೇ ಕಛೇರಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದೇ ವಾದ್ಯದ ಮೂಲಕ ಎರಡೂ ಶೈಲಿಯ ಸಂಗೀತವನ್ನು ಆಸ್ವಾದಿಸುವ ಸುಯೋಗ ಕೇಳುಗರದ್ದಾಗಿತ್ತು.

ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸಿತಾರ್ ಸವಿ
ಅದು 1948-49 ನೇ ಇಸವಿ. ಆಗ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಇಡೀ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲೇ ಸಿತಾರ್ ಎಂಬ ತಂತಿವಾದ್ಯ ಪ್ರಚಲಿತದಲ್ಲಿರಲೇ ಇಲ್ಲ. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಜಯನಗರದಲ್ಲಿದ್ದ ನಮ್ಮ ತಂದೆ ಪಂ. ಎನ್.ಆರ್. ರಾಮರಾವ್ ಅವರು ರವಿಶಂಕರ್ ಅವರ ಶಿಷ್ಯತ್ವ ಪಡೆದರು. ಪಂಡಿತ್‌ಜಿ ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಬಂದಾಗಲೆಲ್ಲ ನಮ್ಮ ಮನೆಯಲ್ಲೇ ವಾಸ. ತಂದೆಯವರು ಸುಮಾರು ಐವತ್ತು ವರ್ಷ ಪಂಡಿತ್‌ಜಿ ಶಿಷ್ಯರಾಗಿ ಅವರೊಂದಿಗೆ ವಿಶ್ವದಾದ್ಯಂತ ಕಛೇರಿ ನೀಡಿದ್ದರು' ಎಂದು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ರಾಮರಾವ್ ಅವರ ಮಗ ಪಂ. ಶುಭೇಂದ್ರ ರಾವ್. 

`ಬಿ ಟ್ರು ವಿತ್ ಯುವರ್ ಮ್ಯೂಸಿಕ್; ಬಿ ಟ್ರು ವಿತ್ ಯುವರ್‌ಸೆಲ್ಫ್.. ಇದು ಪಂ. ರವಿಶಂಕರ್ ಹೇಳುವ ಮಂತ್ರ ಆಗಿತ್ತು. ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 10 ವರ್ಷ ಅವರ ಜತೆಯಲ್ಲೇ ಇದ್ದು ಸಿತಾರ್ ಕಲಿತೆ. ಒಬ್ಬ ಸಂಗೀತ ಗುರು ರಾಗಗಳನ್ನು ಕಲಿಸಬಹುದು. ಆದರೆ ಗುರು-ಶಿಷ್ಯ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಇದ್ದುಕೊಂಡು ಬೆಳೆಸಿಕೊಂಡ ಗುರು ಭಕ್ತಿ ಮಾತ್ರ ಜೀವನದುದ್ದಕ್ಕೂ ದಾರಿದೀಪವಾಗಿಯೇ ಉಳಿದಿದೆ' ಎನ್ನುವ ಅವರು, `ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಸಂಗೀತ ತ್ರಿಮೂರ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ತ್ಯಾಗರಾಜರಿದ್ದರು, ಹಾಗೇ ಉತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ತಾನ್‌ಸೇನ್. ಅವರದ್ದೇ ಸಾಲಿಗೆ ಪಂ. ರವಿಶಂಕರ್ ಅವರನ್ನೂ ಧಾರಾಳವಾಗಿ ಸೇರಿಸಬಹುದು' ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಸಂಗೀತದ ಕಂಪಿನ ಜತೆಗೆ ಮಾನಸಿಕ ನೆಮ್ಮದಿಗೆ ಹಾಸ್ಯವೂ ಬೇಕು ಎಂಬುದು ಪಂಡಿತ್‌ಜಿ ಅವರ ವಾದ. ಹಾಸ್ಯಪ್ರಜ್ಞೆ ಹೇಗಿತ್ತು ಎಂದರೆ ಬಿಳಿ ಗಡ್ಡ ತೋರಿಸಿ `ನನ್ನ ಮೈ ತೂಕ ಇಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ' ಎನ್ನುತ್ತಾ ನಗುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ಅವರ ಜತೆಗಿನ 40 ವರ್ಷದ ಒಡನಾಟ ಸ್ಮರಿಸುತ್ತಾರೆ ಶುಭೇಂದ್ರ.

ಬೆಂಗಳೂರಲ್ಲಿ ಕೊನೆ ಝಲಕ್
ಪಂಡಿತ್‌ಜಿ ಫೆಬ್ರುವರಿ 7ರಂದು ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಬಂದಿದ್ದರು. ತಮ್ಮ ಮಗಳು ಅನುಷ್ಕಾ ಜತೆ `ಫೇರ್‌ವೆಲ್ ಟು ಬೆಂಗಳೂರು' (ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ವಿದಾಯ) ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿ ಸಾವಿರಾರು ಜನರನ್ನು ನಾದಲೋಕದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿಸಿದರು.

ಜನತೆಯತ್ತ ಆದರದ ಹೊಳೆಯನ್ನೂ ಹರಿಸಿದರು. ಆ ನೀಳ ಬೆರಳುಗಳ ಮೂಲಕ ಸಿತಾರ್ ತಂತಿಯ ಸ್ಪರ್ಶ ಮಾಡಿದಾಗ ಅದರಲ್ಲಿ ಯಾವುದೋ ಮಾಂತ್ರಿಕತೆ ಇದೆ ಎಂಬುದು ಕೂಡ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಯಿತು. ತಂದೆಗೆ ಸರಿಸಮಾನವಾಗಿ ಮಗಳು ಅನುಷ್ಕಾ ಸಿತಾರ್‌ಗೆ ಬೆಂಬಲ ನೀಡಿದರು. ತಂದೆಯ ವೃದ್ಧ ಬೆರಳುಗಳು ತಂತಿ ಮೀಟುವಲ್ಲಿ ಸೋಲ ತೊಡಗಿದಾಗ ಮೀಟುಗಳ ಎಳೆಯನ್ನು ಗಟ್ಟಿ ಹಿಡಿಯುತ್ತಿದ್ದವರು ಅನುಷ್ಕಾ. ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ವಿದಾಯ ಹೇಳಲು ಬಂದ ಈ `ಸ್ವರ ಚೇತನ' ಇಂದು ನಾದಲೋಕಕ್ಕೇ ಶಾಶ್ವತ ವಿದಾಯ ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ. 

ಅಮೆರಿಕದಲ್ಲಿ ನವೆಂಬರ್ 4ರಂದು ನಾದ ಯೋಗಿಯ ಸಂಗೀತ ಕಛೇರಿ ಅವರ ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯ ಕಛೇರಿ. ಜೀವನದ ಇಳಿಸಂಜೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ದೈಹಿಕ ಬಳಲಿಕೆ ಇತ್ತು. ಅವರು ವೇದಿಕೆ ಮೇಲೆ ಆಕ್ಸಿಜನ್ ಸಿಲಿಂಡರ್ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಒಂದು ತಾಸಿಗೂ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಸಿತಾರ್ ನುಡಿಸಿದರು. ಅದು ಎಂದೆಂದಿಗೂ ಮರೆಯದ ದಾಖಲೆಯಾಗಿ ಉಳಿಯಿತು. ಸಿತಾರ್ ಮಾಧುರ್ಯದ ಹೊಳೆಯಲ್ಲಿ ಮಿಂದೆದ್ದ ಈ `ಸ್ವರ ಸಾಮ್ರಾಟ' ಮಿನುಗುವ ನಕ್ಷತ್ರದಂತೆ ಎಂದೆಂದೂ ಅಜರಾಮರ.

ತಿಳಿಸಾರು ಇಷ್ಟ
`ಪಂಡಿತ್‌ಜೀ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಜಯನಗರದ ನಮ್ಮ ಮನೆಗೆ 2004ರ ವರೆಗೆ (ನನ್ನ ತಂದೆ ಪಂ. ರಾಮರಾವ್ ತೀರಿಕೊಳ್ಳುವವರೆಗೆ) ಪ್ರತೀ ವರ್ಷ ಬರುತ್ತಿದ್ದರು. ನಾಲ್ಕು ದಿನ ನಮ್ಮಲ್ಲೇ ಉಳಿದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ನಮ್ಮ ಅಮ್ಮ ಮಾಡುವ ತಿಳಿಸಾರು ಅವರಿಗೆ ಬಹಳ ಇಷ್ಟವಾಗಿತ್ತು. ಲೋಟದಲ್ಲಿ ಹಾಕಿಸಿಕೊಂಡು ಖುಷಿಯಿಂದ ಕುಡಿಯೋರು.

ಅವರು ಮನೆಗೆ ಬರ್ತಾರೆ ಎಂದರೆ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ದೀಪಾವಳಿ, ಗಣೇಶ ಹಬ್ಬದಂತೆ ಸಂಭ್ರಮ ವಾತಾವರಣ. ಸಂಗೀತದ ಕಡೆಗೆ ಮಾತು ಹೊರಳಿದಾಗಲೆಲ್ಲ ಗುರು-ಶಿಷ್ಯ ಸಂಬಂಧದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡೋರು. ಶಿಷ್ಯ ಎಂದರೆ ಆತ ಕಲಿಯುವವರೆಗೆ ಮಾತ್ರ ಶಿಷ್ಯ ಅಲ್ಲ. ಆ ಸಂಬಂಧ ಜೀವನ ಪರ್ಯಂತ ಹಾಗೇ ಇರಬೇಕು. ಅದನ್ನು ಜತನವಾಗಿ ಕಾಪಾಡುವುದು ಶಿಷ್ಯನ ಕರ್ತವ್ಯ ಎನ್ನುತ್ತಿದ್ದರು ಈ ಸಂಗೀತ ಸಂತ'.
-ಪಂ. ಶುಭೇಂದ್ರ ರಾವ್