ಸಾವಿನ ಸಮ್ಮುಖದಲ್ಲಿ ಬದುಕಿನ ಅರಿವು–ಆಯ್ಕೆ

‘ಅಹನ್ಯಹನಿ ಭೂತಾನಿ ಗಚ್ಛಂತೀಹ ಯಮಾಲಯಂ
ಶೇಷಾಃ ಸ್ಥಾವರಮಿಚ್ಛಂತಿ ಕಿಮಾಶ್ಚರ್ಯಮತಃ ಪರಂ’

ಕಣ್ಣ ಮುಂದೆ ಸಾವಿನ ಮೆರವಣಿಗೆ ಅನುದಿನವೆಂಬಂತೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದೆ. ಇದನ್ನು ನೋಡುತ್ತಲೇ ಇದೆ ಲೋಕ. ನೋಡಿಯೂ ತಮಗೆ ಮಾತ್ರ ಸಾವಿಲ್ಲವೆಂಬಂತೆ ಇದಾರಲ್ಲ – ಜನ. ಇದಕ್ಕಿಂತ ದೊಡ್ಡ ಆಶ್ಚರ್ಯ – ಆಘಾತಕಾರಿಯಾದ ಆಶ್ಚರ್ಯ – ಬೇರಾವುದಿರಬಲ್ಲುದು? ಬದುಕೆಂದರೆ ವೇಷಾಂತರದಲ್ಲಿರುವ ಸಾವು! ವೇಷಾಂತರದಲ್ಲಿರುವುದನ್ನು ತಿಳಿಯುವುದೇ ಅರಿವಿಗೆ ಒಂದು ಸವಾಲೂ ಹೌದು; ಒಂದು ರೋಮಾಂಚನವೂ ಹೌದು. ಆದರೆ ‘ಜೀವನ–ಪ್ರೀತಿ’ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿದ್ದ ‘ಸಾವಿನ ಭೀತಿ’ಯಿಂದ (ಇದೂ ಒಂದು ವೇಷಾಂತರವೇ!) ಜನ ಇದನ್ನು ತಿಳಿಯಲಾರದವರಾಗಿದ್ದಾರೆ.

ಇದು ಯಮಧರ್ಮನ ಮಗ ಮಾತ್ರ ಕೊಡಬಹುದಾದ ಉತ್ತರವೆಂಬಂತಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಈ ಉತ್ತರ, ಧರ್ಮಜ ತನ್ನ ಮುಂದೆ ಯಕ್ಷಸರೋವರದ ಬಳಿ ನಡೆದಿರುವುದನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿದಂತಿದೆ. ಕಣ್ಣಮುಂದೆ ತಮ್ಮಂದಿರು ಕೆಡೆದುಬಿದ್ದಿದ್ದರೂ ಅಣ್ಣಂದಿರು ಗಮನಿಸಲಿಲ್ಲವಲ್ಲ – ಗಾಬರಿಗೊಂಡು ಹಿರಿಯಣ್ಣ ಧರ್ಮರಾಜನಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಹೇಳಲೂ ಇಲ್ಲವಲ್ಲ – ತನ್ನ ಈ ಅನುಭವವನ್ನೇ ಧರ್ಮಜ ನಿರೂಪಿಸುತ್ತಿರುವುದು. ತನ್ನೆದುರು ನಡೆದ ಘಟನೆ ಈ  ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಇತಿಹಾಸದ ಸದ್ಯೋಮುಖ. ಅಂದರೆ ಈಗ ಚಲಿಸುತ್ತಿರುವ ಇತಿಹಾಸ. ಮತ್ತು ಈ ಉತ್ತರ, ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ತಾನು ತನ್ನೊಳಗೆ ಕಂಡ ಬಗೆ ಕೂಡ. ಅಂದರೆ ತನ್ನ ಅಂತರನುಭವ. ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಒಳಗಿನಿಂದ ನೋಡಿದ್ದು; ಒಳಗಿನವನಾಗಿ ನೋಡಿದ್ದು.

ಹೀಗೆ ನೋಡುವ ಧರ್ಮಜ ತಮ್ಮಂದಿರು ಅಳಿದ ಮೇಲೆ ತಾನುಳಿಯಬೇಕಿಲ್ಲ ಎಂದುಕೊಂಡಿದ್ದರೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಿಲ್ಲ. ಇದನ್ನೇ ಕ್ಷೇಮೇಂದ್ರ ಹೇಳಿದ್ದು. ಧರ್ಮಜನ ಈ ಮಾತು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಸಾವನ್ನು ಕಂಡು ತೀವ್ರವಾಗಿ ವಿಚಲಿತನಾದ ಬುದ್ಧನ ಸ್ಪಂದನದ ಮುಂಗಾಣ್ಕೆಯಂತಿದೆ. ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಯಕ್ಷಪ್ರಶ್ನೆಯ ಈ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಶ್ನೋತ್ತರಗಳಲ್ಲಿ ತನಗೆ ಮುಖ್ಯವೆಂದು ಕಂಡ ಕೆಲವನ್ನು ನಿರೂಪಿಸುತ್ತಾನಾದರೂ ಅದೇಕೋ ಇಷ್ಟು ಮಹತ್ತ್ವದ ಈ ಉತ್ತರವನ್ನು ಕೈಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾನೆ. ವ್ಯಾಸಕುವರ ಇದನ್ನು ಕೈಬಿಡಬಾರದಿತ್ತೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಪಂಪ, ಯಕ್ಷಪ್ರಶ್ನೆಯ ವಿವರಗಳಿಗೇ ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ. ಅವನ ಕಾವ್ಯೋದ್ದೇಶವೇ ಬೇರೆ ಇದೆ. ಕ್ಷೇಮೇಂದ್ರನೂ ಈ ಉತ್ತರವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾವಿಸುವುದಿಲ್ಲ.

ಯಾರನ್ನು ಬದುಕಿಸುವಂತೆ ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳಲಿ ಎಂದು ಆಯ್ಕೆಯ ಸಂಕಟ ಎದುರಾದಾಗ, ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಗತಚೇತನರಂತೆ ಬಿದ್ದಿದ್ದ ತನ್ನ ಈ ನಾಲ್ವರು ಒಡಹುಟ್ಟುಗಳನ್ನು ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ನೋಡಿದ. ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲೇ ಏನನ್ನೋ ನಿರ್ಧರಿಸಿದ. ತಾನು ನೀರು ತಾರೆಂದು ಮೊದಲು ಕಳುಹಿಸಿದ ನಕುಲ ಬದುಕಿ ಬರಲಿ ಎಂದು ಯಕ್ಷನನ್ನು ಕೇಳಿಕೊಂಡ. ‘ನಕುಲೋ ಯಕ್ಷ ಜೀವತು’, ‘ಅಸುವನಿತ್ತೈ ಖಚರಪತಿ ಜೀವಿಸಲಿ ನಕುಲನು ಧನ್ಯನಾ’ (ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ), ‘ಮಾದ್ರೀಸುತೋ ಜೀವತು ಮೇ ಭ್ರಾತಾ ಮಮ ಪುತ್ರಾಧಿಕಃ ಪ್ರಿಯಃ’ ಮಾದ್ರಿಯ ಮಗ, ಈ ನನ್ನ ತಮ್ಮ, ನನಗೆ ಮಗನಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಿಯನಾದ ನಕುಲ ಬದುಕಿ ಬರಲಿ (ಕ್ಷೇಮೇಂದ್ರ).

ಈ ಆಯ್ಕೆಗೆ ಯಕ್ಷನೇ ಚಕಿತನಾಗುತ್ತಾನೆ. ಏಕೆ ನಕುಲನ ಆಯ್ಕೆ?  ಭೀಮಾರ್ಜುನರಿದ್ದರಲ್ಲ! ಪಾಂಡವರ ಮುಂದಿನ ಏಳಿಗೆಗೆ ಆಶಾಕಿರಣದಂತಿರುವವರು. ಧರ್ಮಜನ ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರರು. ಕುಂತಿ ಹೆತ್ತ ಮಕ್ಕಳು. ಅಲ್ಲದೆ, ಭೀಮನಿಲ್ಲವೆಂದು ಕೇಳಿ ಪಾಂಡವರ ಆಗರ್ಭಶತ್ರುವಾದ ದುರ್ಯೋಧನ ಕುಣಿದಾಡಬಹುದಲ್ಲ. ಶತ್ರುವಿಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಿಯವಾದ ಸಂಗತಿಯಲ್ಲವೆ ಇದು? ಅದನ್ನೆಣಿಸಬೇಡವೆ? ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಕಾಪಿಡುವ ಶಕ್ತರು ಭೀಮಾರ್ಜುನರಲ್ಲವೆ? ಅದರಲ್ಲೂ ಭೀಮನಲ್ಲವೆ? ಭೀಮನಿಲ್ಲವೆಂದರೆ ದ್ರೌಪದಿಗೆ ಹೇಗಾಗಬೇಡ? ಈ ಯಾವ ಎಣಿಕೆಗಳೂ ಬೇಡವೆ? ಸಲ್ಲವೆ? ಯಾಕೆ ನಕುಲ? ಪ್ರಾಯಃ ಇದು ಯಕ್ಷನ ಕೊನೆಯ ಪ್ರಶ್ನೆ. ಕೊನೆಯ ಪರೀಕ್ಷೆ.

ಧರ್ಮಜನ ಉತ್ತರವಿದು: ತಂದೆ ಪಾಂಡುರಾಜನಿಗೆ  ಕುಂತಿ–ಮಾದ್ರಿಯರು ಪತ್ನಿಯರು. ನನ್ನ ತಾಯಿ ಕುಂತಿ; ಚಿಕ್ಕಮ್ಮ ಮಾದ್ರಿ. ನಕುಲ–ಸಹದೇವರು ಮಾದ್ರಿಯ ಮಕ್ಕಳು. ತನ್ನಿಬ್ಬರು ಈ ಎಳೆಮಕ್ಕಳನ್ನು ನಮ್ಮ ಉಡಿಗೆ ಹಾಕಿ – ‘ಭಾವಭೇದವನಣುವಬಗೆಯದೆ ಕಾವುದೆಲೆ ಮಗನೆಂದು ಬೆಸಸಿ’ – ಮಾದ್ರಿ ಪಾಂಡುವಿನ ಚಿತೆ ಏರಿದಳು. ಈಗ ಹೀಗಾಗಿದೆ. ಕುಂತಿಯ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಈ ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ನಾನೊಬ್ಬನಿದ್ದೇನೆ. ಆದರೆ ಮಾದ್ರಿಯ ಮಕ್ಕಳು? ‘ಆವ ಪರಿಯಲಿ ಮರೆವೆನೈ ಮಾದ್ರೀ ಕುಮಾರಕರ?’ ‘ನನ್ನ ಮಗನಿಗಿಂತ ನನಗೆ ನಕುಲ ಹೆಚ್ಚು’ ಎನ್ನುವ ಅರ್ಥದ ಕ್ಷೇಮೇಂದ್ರನ ‘ಪುತ್ರಾಧಿಕಃ’ ಎನ್ನುವ ಮಾತಿನ ತಾತ್ಪರ್ಯವಿದು. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ, ಧರ್ಮರಾಯನ ಆಯ್ಕೆಯನ್ನು ತಾನೇ ಮನಸಾರೆ ಮೆಚ್ಚಿಕೊಂಡನೆಂಬಂತೆ, ಹೀಗೆ ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತಾನೆ. ಯಕ್ಷ, ಧರ್ಮಜನನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿ, ಇನ್ನೂ ಒಬ್ಬನನ್ನು ಬದುಕಿಸುವೆ, ಆಗ ನಿನ್ನ ಆಯ್ಕೆ ಯಾರು ಎಂದು ಕೇಳಿದನಂತೆ. ಸಹದೇವ ಬದುಕಲಿ ಎಂದನಂತೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರ. ‘ಜೀವಿಸಲಿ ಸಹದೇವಾಂಕನೆಂದನು ಧರ್ಮನಂದನನು’.

ನಕುಲ–ಸಹದೇವರು ಅವಳಿ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲವೆ! ನಕುಲ, ಮಾದ್ರಿಯ ಮಗ ಎನ್ನುವುದೊಂದು, ಅವನೂ ಯಕ್ಷನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳುವ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಅವನ ಮುಂದೆ ಯಾರೂ ವಿವಶರಾಗಿ ಬಿದ್ದಿರಲಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವುದೊಂದು, ಮಾತನ್ನು ಕೇಳದಿದ್ದರೆ ಏನಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ತಿಳಿಯಲವಕಾಶವಿಲ್ಲದೆ ಹೋಗಿದೆಯಾಗಿ ನಕುಲನ ಮೇಲೆ ಯಕ್ಷ ಮುನಿದದ್ದು ಕ್ರೂರವಾಯಿತು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ತಿಳಿಸಲೆಂಬಂತೆ ಎದೆಯಲ್ಲಿ ದಯೆಯನ್ನು ಹೊತ್ತು ನಕುಲನನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದೆನೆನ್ನುತ್ತಾನೆ ಧರ್ಮಜ. ಕುಂತಿ, ಕರ್ಣನನ್ನು – ತನ್ನ ಚೊಚ್ಚಲ ಕೂಸನ್ನು – ಅಪವಾದಕ್ಕೆ ಹೆದರಿ ಗಂಗೆಗೆ ಚೆಲ್ಲಿದ್ದಳು. ಆ ಕುಂತಿಯ ಮಗ, ಈಗ ಮಾದ್ರಿಯ ಮಗ ನಕುಲ ಬದುಕಲಿ ಎಂದು ಬಯಸಿದ. ಎಂಥ ವೈದೃಶ್ಯ! ಧರ್ಮಜನ ಮನೋಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಮನಸೋತು, ನಕುಲನನ್ನು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ ನಾಲ್ಕು ಮಂದಿ ಸೋದರರನ್ನೂ ಯಕ್ಷ ಉಜ್ಜೀವಿಸಿದ ಎನ್ನುವುದು ಸುಖಾಂತ್ಯಗೊಳ್ಳುವ ಈ ಪ್ರಕರಣದ ಕೊನೆಯಲ್ಲ.

ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ತಿಳಿಯುವುದೇನೆಂದರೆ ಆ ನಿಗೂಢಯಕ್ಷ ಬೇರಾರು ಅಲ್ಲ; ಅವನು ಧರ್ಮರಾಜನ ತಂದೆಯಾದ ಯಮಧರ್ಮನೇ ಎಂಬುದು. ಜಿಂಕೆಯಾಗಿ ಬಂದು ಪಾಂಡವರು ತನ್ನನ್ನು ಬೆಂಬತ್ತುವಂತೆ ಮಾಡಿದವನೂ ಅವನೇ ಎಂಬುದು. ಅವನು ‘ಧರ್ಮ’. ಅವನು ಎಲ್ಲರ ಮುಂದೆ ಅಲ್ಲ, ಎಲ್ಲರ ಹಿಂದೆ ಇದ್ದಾನೆ. ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಅನುಸರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ನಾವು ಅವನನ್ನು ಬೆನ್ನಟ್ಟುವಂತೆಸಗಿ, ತಾನೇ ನಮ್ಮನ್ನು ಬೆನ್ನಟ್ಟುತ್ತಿದ್ದಾನೆ! ‘ಧರ್ಮಃ ತ್ವಾಂ ಅನುಗಚ್ಛತಿ’. ಧರ್ಮವು ನಿನ್ನನ್ನು ಬೆಂಗಡೆಯಿಂದ ಅನುಸರಿಸುತ್ತಿದೆ. ಅದರ ಹೆಜ್ಜೆಗುರುತು, ಅದರ ನಡೆ, ಚಹರೆ, ತಿಳಿಯಬೇಕಾದರೆ – ಹಿಂದೆ ನೋಡಬೇಕು. ಹಿಂದೆ ಯಾರಿದ್ದಾರೆ, ಏನಿದೆ, ಏನು ನಡೆದಿದೆ ಎಂದು ನೋಡಬೇಕು. ಆಹಾ! ಹಿಂದೆ ನೋಡುವುದು ಇತಿಹಾಸದ ಗತಿಯೂ ಅಲ್ಲವೆ!

(‘ಭಾರತಯಾತ್ರೆ’ ಅಂಕಣ ಪ್ರತಿ ಎರಡು ವಾರಗಳಿಗೊಮ್ಮೆ ಪ್ರಕಟವಾಗುವುದು)