ಅರಣ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಅಗತ್ಯವಿದೆ ಮಹಿಳಾ ಸಂವೇದನೆ

ಅರಣ್ಯವಾಸಿ ಮಹಿಳೆಯರೊಡನೆ ನನಗೆ ಸಂಪರ್ಕವೇರ್ಪಟ್ಟದ್ದು ಸುಮಾರು ಹದಿನೈದು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟಗಳ ಸೆರಗಿನಲ್ಲಿ ಹುದುಗಿರುವ ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪುಟ್ಟ ಗ್ರಾಮ ಡೇರಿಯಾಕ್ಕೆ ನನ್ನ ಸಂಶೋಧನಾ ಕಾರ್ಯದ ಅಂಗವಾಗಿ ಪ್ರಥಮವಾಗಿ ಭೇಟಿಯಿತ್ತಾಗ. ಅರಣ್ಯಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ವಹಿಸಬಹುದಾದ ಪಾತ್ರ ಹಾಗೂ ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಅವರ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯ ಸ್ವರೂಪ ಎಂಬ ಎರಡು ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಕುರಿತ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ನಾನು ಪಯಣ ಬೆಳೆಸಿದ್ದು ಮೈಸೂರಿನಿಂದ ಸುಮಾರು 475 ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಜೋಯಿಡಾ ತಾಲೂಕಿನಲ್ಲಿರುವ ಈ ಗ್ರಾಮದತ್ತ.

ನನ್ನ ಸಂಶೋಧನೆಯನ್ನು ಉತ್ತರ ಕನ್ನಡ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ಮೂಲ ಪ್ರೇರಣೆಯೆಂದರೆ ಇಡೀ ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನು ಆವರಿಸಿರುವ ದಟ್ಟ ಕಾಡುಗಳು, ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಹುದುಗಿರುವ ಅಪೂರ್ವ ಜೀವವೈವಿಧ್ಯ ಮತ್ತು ಈ ಅರಣ್ಯಗಳೊಡನೆ ತಮ್ಮ ಬದುಕನ್ನು ಬೆಸೆದಿರುವ ಜನ ಸಮುದಾಯಗಳು. ಅವರ ಸಹಭಾಗಿತ್ವದಿಂದ ಸುಸ್ಧಿರ ಅರಣ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಕೂಡ ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಆರಂಭವಾಗಿದ್ದರಿಂದ ಅರಣ್ಯಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಮಹಿಳಾಭಿವೃದ್ಧಿಗಳ ನಡುವೆ ಇರಬಹುದಾದ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಅರಿಯಲು ಇದು ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಶಸ್ತವಾದ ಕ್ಷೇತ್ರವೆನಿಸಿತ್ತು.

ಸಂಶೋಧನಾ ಕ್ಷೇತ್ರಾಧ್ಯಯನ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುವುದಕ್ಕೆ ಮುನ್ನ ಸ್ಧಳೀಯ ಸಮುದಾಯಗಳೊಡನೆ ಸಂಪರ್ಕ ಸೇತುವೆಯನ್ನು ಬೆಸೆಯುವುದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಂಶೋಧಕರ ಮೊದಲ ಕರ್ತವ್ಯ. ಸ್ನೇಹಿತರೊಬ್ಬರೊಡನೆ ಡೇರಿಯಾಗೆ ಹೋಗಿ ಊರ ಪ್ರಮುಖರೊಡನೆ (ಆಗ ಅಲ್ಲಿದ್ದವರೆಲ್ಲಾ ಪುರುಷರೇ) ನನ್ನ ಭೇಟಿಯ ಉದ್ದೇಶಗಳನ್ನು ಅವರಿಗೆ ವಿವರಿಸಲಾರಂಭಿಸಿದಾಗ ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಕೆಲ ಹಿರಿಯರಿಂದ ನನಗೆ ಮೊದಲು ಎದುರಾದದ್ದು ಅನುಮಾನ ಮತ್ತು ಅಸಮಾಧಾನಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಪ್ರಶ್ನೆ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳು.

ನಾನು ಅಲ್ಲಿನ ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ಭೇಟಿ ಮಾಡಿ, ಅವರೊಡನೆ ಬೆರೆತು ನನ್ನ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಅವರಿಂದ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯಬೇಕೆಂದು ಹೇಳಿದ್ದೇ ಅವರ ಅಸಮಾಧಾನಕ್ಕೆ ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣವಾಗಿತ್ತು. ಮಹಿಳೆಯರಿಗೇನು ಗೊತ್ತಿದೆ ಅರಣ್ಯ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಅಥವಾ ಅರಣ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ, ಅವರನ್ನು ಕೇಳಿ ತಿಳಿದು ಕೊಳ್ಳುವಂತಹುದೇನಿಲ್ಲ. ಮೇಲಾಗಿ ನಮ್ಮ ಸಮುದಾಯಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಹೊರಗಿನಿಂದ ಬಂದವರೊಡನೆ ಮಾತನಾಡುವ ಪ್ರತೀತಿಯೇ ಇಲ್ಲ  ಎಂದು ನನ್ನೊಡನೆ ಹಿರಿಯರೊಬ್ಬರು ವಾದಕ್ಕಿಳಿದರು.

ನನ್ನ ಸಂಶೋಧನಾ ಆಶೋತ್ತರಗಳಿಗೆ ದೊರೆತ ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯಿಂದ ಉತ್ಸಾಹಕ್ಕೆ ತಣ್ಣೀರೆರಚಿದಂಥ ಭಾವನೆ ಮೂಡಿತು. ಇದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಂಶೋಧಕರಿಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಒಂದು ಅನುಭವವಾದ್ದರಿಂದ ಅವರನ್ನು ವಿಶ್ವಾಸಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ನಾನು ಮುಂದುವರೆಸಿದೆ. ಅವರಿಗೆ ನಮ್ಮ ಕಾರ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ನಂಬಿಕೆ ಮೂಡುವಂಥ, ಅದರ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಅವರು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವಂಥ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಊರಿನ ಕೆಲ ಯುವಕರ ಬೆಂಬಲದಿಂದ ಸೃಷ್ಟಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು.

ದಿನಗಳುರುಳಿದಂತೆ ನಮ್ಮ ಮತ್ತು ಅವರ ನಡುವೆ ಇದ್ದ ದೂರಗಳು ಸರಿದು, ಅಲ್ಲಿನ ಮಹಿಳೆಯರು ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಬಂದು ನಮ್ಮಡನೆ ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಮಾತನಾಡಲಾರಂಭಿಸಿದರು. ಜೋಯಿಡಾ ತಾಲೂಕಿನ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಗ್ರಾಮಗಳನ್ನೂ ಸಂಶೋಧನಾ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯೊಳಗೆ ಸೇರಿಸಿಕೊಂಡು ನಮ್ಮ  ಕ್ಷೇತ್ರಾಧ್ಯಯನವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದ್ದರಿಂದ ಅರಣ್ಯವಾಸಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಅರಣ್ಯದೊಡನೆ ಅವರ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಕುರಿತ ಸ್ಪಷ್ಟ ಚಿತ್ರವೊಂದು ನಮ್ಮ ಮುಂದೆ ಮೂಡುತ್ತಾ ಹೋಯಿತು. ಅದರ ಜೊತೆಜೊತೆಗೇ ಅರಣ್ಯಾಭಿವೃದ್ಧಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಯಾವ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಅರಿವು ಬೆಳೆಯುತ್ತಾ ಹೋಯಿತು.

ಅರಣ್ಯಾವಲಂಬಿತ ಮಹಿಳೆಯರ ಬದುಕಿನ ವಾಸ್ತವಗಳು ಹಾಗೂ ಅನುಭವಗಳ ಚಿತ್ರಣ ನಮ್ಮ ಮುಂದೆ ತೆರೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಹೋದ ಹಾಗೆಲ್ಲ, ಅನೇಕರಿಂದ ವೈಭವೀಕರಿಸಲ್ಪಡುವ  ಬುಡಕಟ್ಟು ಬದುಕು  ನಮ್ಮ ಸಮಾಜದ ಇತರ ಪುರುಷಪ್ರಧಾನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಭಿನ್ನವಾಗೇನೂ ಇಲ್ಲ ಎಂಬ ಸತ್ಯ ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಥಾಪಿತವಾಗುತ್ತಾ ಹೋಯಿತು.

ಅರಣ್ಯಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕೆ ತರಲು ಸೃಷ್ಟಿಯಾದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ನೀಡಿರುವ ಪಾತ್ರ ಹೆಚ್ಚು ಕಡಿಮೆ ಅಲಂಕಾರಿಕ. ಗ್ರಾಮ ಅರಣ್ಯ ಸಮಿತಿಗಳಲ್ಲಾಗಲಿ, ಈಗಿರುವ ಪರಿಸರಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಸಮಿತಿಗಳಲ್ಲಾಗಲಿ ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿ ಮಹಿಳಾ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯ ಇರಲೇಬೇಕಾದ್ದರಿಂದ ನಿಗದಿತವಾದ ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ತರಲಾಗಿದೆಯೇ ಹೊರತು ಬಹುತೇಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಕ್ರಿಯ ಸಹಭಾಗಿತ್ವ ಇಲ್ಲವೇ ಇಲ್ಲ. ಇವರಲ್ಲನೇಕರಿಗೆ ತಮ್ಮ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳ ಬಗ್ಗೆಯಾಗಲಿ, ಹಕ್ಕುಗಳ ಬಗ್ಗೆಯಾಗಲಿ ಅರಿವೂ ಇಲ್ಲ, ಅವರಿಗೆ ಅದನ್ನು ಮೂಡಿಸಬೇಕೆಂಬ ಹಂಬಲವಾಗಲಿ, ಬದ್ಧತೆಯಾಗಲಿ ಪುರುಷಪ್ರಧಾನ ಮೌಲ್ಯಗಳಿಂದ ಆವೃತ್ತವಾಗಿರುವ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಕಡಿಮೆ ಕಾಣಸಿಗುತ್ತಿಲ್ಲ.

ಅರಣ್ಯವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿ - ರಕ್ಷಿಸುವ ಕಾರ್ಯ ಯೋಜನೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಬಹು ಮಟ್ಟಿಗೆ ಅಗೋಚರರು. ಅವರಿಗೆ ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಧಾನ ನೀಡಲು ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾತುರತೆಯಾಗಲಿ, ಕಾಳಜಿಗಳಾಗಲಿ ಅಲ್ಲೊಂದೆಡೆ ಇಲ್ಲೊಂದೆಡೆ ಮಾತ್ರ ಕಾಣಸಿಗುವುದು. ಆದರೆ ಅರಣ್ಯವನ್ನು ಬೆಂಕಿಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸುವ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ಕೂಲಿಯಾಳುಗಳಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ನಿಯೋಜಿಸುವುದು ಇತ್ತೀಚಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತಿದೆ. ಪುರುಷರು ಕೂಲಿ ಕೆಲಸಗಳನ್ನರಸಿ ಇತರ ಸ್ಥಳಗಳಿಗೆ ವಲಸೆ ಹೋಗುವುದರಿಂದಲೂ, ಅವರನ್ನು ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡರೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕೂಲಿಯನ್ನು ನೀಡಬೇಕಾಗಿರುವುದರಿಂದಲೂ ತಮ್ಮತಮ್ಮ ಊರುಗಳಲ್ಲೇ ಉಳಿಯುವ ಮಹಿಳೆಯರು ಇಂಥ ಕೆಲಸಗಳಿಗೆ ಒಂದು ಸಿದ್ಧ ಕೂಲಿ ಕಾರ್ಮಿಕ ವರ್ಗವಾಗಿ ಲಭ್ಯವಾಗುತ್ತಾರೆ. ಅವರಿಗೆ ಉದ್ಯೋಗ ನೀಡುವ ನೆಪದಲ್ಲಿ ಹೊಸದೊಂದು ಬಗೆಯ ಶೋಷಣೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿದೆ.

ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ದುಡಿಮೆಗಾರರಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಅವರ ಅನುಭವವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಅರಣ್ಯ ರಕ್ಷಣೆ ಮಾಡಲು ಆಗುವುದಿಲ್ಲವೇಕೆ? ವರ್ಷದಿಂದ ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅರಣ್ಯ ಭೂಮಿಯ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ಇಳಿಮುಖವಾಗುತ್ತಿದ್ದು ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಕಳವಳವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತ ಪಡಿಸುತ್ತಿರುವವರಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ಮಂದಿ ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಿದ್ದಾರೆ?

ಈಗ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿರುವ ಉದ್ಯೋಗ ಖಾತ್ರಿ ಯೋಜನೆಯಡಿಯಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಅನೇಕ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಅರಣ್ಯವಾಸಿ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ನ್ಯಾಯ ದೊರೆಯುತ್ತಿಲ್ಲ. ಈ ಯೋಜನೆಯಡಿಯಲ್ಲಿ ತಮಗೆ ದಕ್ಕಬೇಕಾದ ಉದ್ಯೋಗಾವಕಾಶಗಳು ಮತ್ತು ಸಲ್ಲಬೇಕಾದ ವೇತನದ ಬಗ್ಗೆ ಅನೇಕ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಅರಿವೂ ಇಲ್ಲ, ಮಾಹಿತಿಯೂ ಇಲ್ಲ. ಕೆಲವೆಡೆಗಳಲ್ಲಂತೂ ಸ್ಥಳೀಯ ರಾಜಕೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಪ್ರಬಲ ಶಕ್ತಿಗಳು ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಸಲ್ಲಬೇಕಾದ ಹಣವನ್ನು ಕೂಡ ಅವರ ಅಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಅನಕ್ಷರಸ್ಧ ಸ್ಧಿತಿಗಳನ್ನು ದುರ್ಬಳಕೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬ ಆರೋಪವೂ ಕೇಳಿ ಬಂದಿದೆ.

ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಸೂಕ್ತ ವೇದಿಕೆಯನ್ನು ನೀಡಿ ಅವರ ಧ್ವನಿಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿಕ್ಕದೇ ಹೋದರೆ ಈಗಿರುವ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನೇ ಹೇಗೆ ಅರಣ್ಯ ಸ್ನೇಹಿಯಾಗಿಸಬಹುದು ಎಂಬುದನ್ನು ಅಧಿಕಾರಾರೂಢ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮನಗಂಡಿಲ್ಲವೆಂಬುದು ವಿಷಾದನೀಯ. ನಮ್ಮ ಸಂಶೋಧನಾ ಸಂಯೋಜನೆಯ ಆಶ್ರಯದಲ್ಲಿ ಏರ್ಪಡಿಸಿದ್ದ ಜನಸಂಪರ್ಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವೊಂದರಲ್ಲಿ ಅರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಿರು ಅರಣ್ಯ ಉತ್ಪನ್ನಗಳ ಸಂಗ್ರಹಣೆಗಾಗಿ ಪರವಾನಗಿಯನ್ನು ನೀಡುವ ವಿಚಾರದ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು.