<p>ಅಂದು ಬನಾರಸ್ ಘರಾಣೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವವಿಖ್ಯಾತ ಕಲಾವಿದರಾದ ಪಂ. ರಾಜನ್-ಸಾಜನ್ ಮಿಶ್ರಾ ಸಹೋದರರ ಸಂಗೀತ ಕಛೇರಿ. ಆಲಾಪ ಆರಂಭಿಸುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಒಂದು ನೋಟದಲ್ಲಿ ಸಂತೂರ್ನಂತೆ ಕಾಣುವ ವಿಭಿನ್ನ ವಾದ್ಯದ ತಂತಿಗಳನ್ನು ಮೀಟಲಾರಂಭಿಸಿದರು ಪಂ. ರಾಜನ್ ಮಿಶ್ರಾ. ಮಂದ್ರ ಸ್ಥಾಯಿಯಿಂದ ಆರಂಭವಾದ ಆಲಾಪದೊಂದಿಗೆ ಈ ವಾದ್ಯದ ತಂತಿಯ ಮೀಟಿನಿಂದ ಹೊಮ್ಮಿದ ಸುನಾದ ಬಹಳ ಇಂಪಾಗಿತ್ತು. ಇದೇ `ಸ್ವರಮಂಡಲ~ ಎಂಬ ಸಾಥಿ ವಾದ್ಯ. ಗಾಯಕರೇ ತಂತಿ ಮೀಟುತ್ತಾ ಗಾಯನದೊಂದಿಗೆ ವಾದನವನ್ನೂ ಮಾಡುವ ವಿಶಿಷ್ಟ ವಾದ್ಯ ಪ್ರಕಾರವಿದು. <br /> <br /> ಹಿರಿಯ ಕಿರಿಯ ಗಾಯಕರು ಮಾತ್ರವೇ ಸಾಥಿ ವಾದ್ಯವಾಗಿ ಬಳಸುವುದು ಈ ವಾದ್ಯದ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಶೇಷತೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕೊಳಲು, ಜಲತರಂಗಗಳಂತಹ ವಾದ್ಯಗಳಿಗೆ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಾಥಿಯಾಗುವುದಿದೆ. ಆದರೆ ಇಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ ಕಲಾವಿದರ ಜತೆ ಬೇರೆ ಕಲಾವಿದರು ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಾಥಿ ಕೊಡುವರು. <br /> <br /> ಹಾಗೆ ನೋಡಿದರೆ ಸ್ವರಮಂಡಲವನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಬಳಸುವುದು ಬಹಳ ಹಿಂದಿನಿಂದಲೂ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಸ್ವರ ಎಂದರೆ `ನೋಟ್ಸ್~; ಮಂಡಲ ಎಂದರೆ `ಗ್ರೂಪ್~ ಇವೆರಡೂ ಸೇರಿ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಈ ವಾದ್ಯಕ್ಕೆ ಬಂತು. ಇದನ್ನು `ಸುರ್ಮಂಡಲ್~ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಇದೇ ರೀತಿಯ ವಾದ್ಯವನ್ನು ಇರಾನೀಯರು ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕಿಂತಲೂ ಮೊದಲು ಮೊಘಲರು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು ಎನ್ನುತ್ತದೆ ಇತಿಹಾಸ. ಈ ವಿಶಿಷ್ಟ ವಾದ್ಯ ಕೆಲವು ಘರಾಣೆಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾದದ್ದು. ಹೀಗಾಗಿ ಎಲ್ಲ ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ಗಾಯಕರು ಸ್ವರಮಂಡಲ ಬಳಸುವುದಿಲ್ಲ. ಉಸ್ತಾದ್ ಬಡೇ ಗುಲಾಮ್ ಅಲಿಖಾನ್(1902-1968), ಉಸ್ತಾದ್ ಸಲಾಮತ್ ಅಲಿ ಖಾನ್ (1934-2003) ಸ್ವರಮಂಡಲ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸದ್ಯ ಖ್ಯಾತ ನಾಮರಾದ ಕಿಶೋರಿ ಅಮೋನ್ಕರ್, ಪಂ.ರಾಜನ್ ಸಾಜನ್ ಮಿಶ್ರಾ, ಪಂ. ಜಸ್ರಾಜ್, ಪಂ. ಅಜಯ್ ಪೋಹನ್ಕರ್ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಬಳಸುವ ಕಲಾವಿದರು.<br /> <br /> <strong>ಶ್ರುತಿ ಮಾಡುವ ಬಗೆ</strong><br /> ತಂಬೂರಿಯನ್ನು ಶ್ರುತಿ ಮಾಡಿದಂತೆ ಸ್ವರಮಂಡಲವನ್ನೂ ಶ್ರುತಿ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸ್ವರಮಂಡಲದಲ್ಲಿ ಇರುವ ತಂತಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಂದ್ರ, ಮಧ್ಯ ಮತ್ತು ತಾರ ಮೂರು ಸ್ಥಾಯಿಗಳನ್ನೂ ನುಡಿಸಬಹುದು. ಇದನ್ನು ಅವರೋಹಾತ್ಮಕದಲ್ಲಿ ನುಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಯಾವುದೇ ರಾಗದ ಅವರೋಹದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ಟ್ಯೂನ್ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. <br /> <br /> ಸ್ವರಮಂಡಲ ಬಳಸುವುದರಿಂದ ಗಾಯಕರಲ್ಲಿ ಸ್ವರಗಳ ಸ್ವಷ್ಟತೆ ಹೆಚ್ಚುವುದರ ಜತೆಗೆ ಅಪಶ್ರುತಿ ಬರದಂತೆ ತಡೆಯುವುದು ಇದರ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ್ಯ. ಗಾಯಕರಿಗೆ ಬೆಂಬಲ ಕೊಡುವ ವಾದ್ಯ ಇದು. ಅಲ್ಲದೆ ಗಾಯಕನ ಕಛೇರಿಗೆ ಮೆರುಗು ನೀಡುವಂಥ ವಾದ್ಯವೂ ಹೌದು. <br /> <br /> ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವೇ ಸಾಥಿವಾದ್ಯವಾಗಿ ಬಳಸುವ ವಾದ್ಯವಿದು. ಇದನ್ನು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲೂ ಬಳಸುವರು. ಸಂಗೀತದ ಹೆಚ್ಚಿನ `ನೋಟ್ಸ್~ ಸ್ವರಮಂಡಲದ ನಾದದ ಮೂಲಕ ಅನಾವರಣಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. <br /> <br /> ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ 24ರಿಂದ 30 ಇಂಚು ಉದ್ದ ಮತ್ತು 12-15 ಇಂಚು ಅಗಲವಿರುತ್ತದೆ. ಅಂದಾಜು 21ರಿಂದ 36 ತಂತಿಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಒಂದು ಫ್ರೇಮ್ನೊಳಗೆ ಇರುವ ಈ ತಂತಿಗಳನ್ನು ವಿಶೇಷ ಕೀಗಳಿಂದ ಬಿಗಿಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಫ್ರೇಮನ್ನು ಮರ ಅಥವಾ ಲೋಹದಿಂದ ತಯಾರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸ್ವರಮಂಡಲದ ಸ್ವರೂಪ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಆಗಿರುವುದರಿಂದ ಎಲ್ಲ ಸ್ವರ ಮಂಡಲಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೇ ರೀತಿಯ ಮತ್ತು ಇಂತಿಷ್ಟೇ ತಂತಿಗಳಿವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ನಿಖರವಾಗಿ ಹೇಳಲಾಗದು. ಗಾಯಕರ ಗಾಯನ ಶೈಲಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ `ಕೀ~ಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುವ ಕಾರಣ ತಂತಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಾಗುತ್ತದೆ.<br /> <br /> ಮುಂಬೈ, ದೆಹಲಿ, ಕೋಲ್ಕತ್ತಾಗಳಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಲಭ್ಯ. ತಂಬೂರದಲ್ಲಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ವಾದ್ಯ ಇರುವ ಹಾಗೆ ಇದರಲ್ಲೂ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಿಗುತ್ತದೆ. <br /> <br /> ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲೂ ಎಲ್ಲ ಸಂಗೀತ ಪರಿಕರಗಳು ಸಿಗುವ ಮಳಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಾದ್ಯ ಲಭ್ಯ. ಬ್ರಿಗೇಡ್ ರಸ್ತೆ ಬಳಿಯ ಸೌಂಡ್ಗ್ಲಿಡ್ಜ್ ಮ್ಯೂಸಿಕ್ ಸ್ಟೋರ್ (080-66490858), ಆರ್ಟಿ ನಗರದಲ್ಲಿ ಶಿವ ಮ್ಯೂಸಿಕಲ್ಸ್ (080-66493293), ಕೋರಮಂಗಲದಲ್ಲಿ ಅರುಣಾ ಮ್ಯೂಸಿಕಲ್ಸ್ (080-66389263), ಅರುಣಾ ಮ್ಯೂಸಿಕಲ್ಸ್ ನ್ಯೂ (080-25502971) ಗಳಲ್ಲಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಿಗುತ್ತದೆ. <br /> <br /> ಬೆಲೆ ಅಂದಾಜು 10 ಸಾವಿರ ರೂಪಾಯಿ. <br /> </p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
<p>ಅಂದು ಬನಾರಸ್ ಘರಾಣೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವವಿಖ್ಯಾತ ಕಲಾವಿದರಾದ ಪಂ. ರಾಜನ್-ಸಾಜನ್ ಮಿಶ್ರಾ ಸಹೋದರರ ಸಂಗೀತ ಕಛೇರಿ. ಆಲಾಪ ಆರಂಭಿಸುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಒಂದು ನೋಟದಲ್ಲಿ ಸಂತೂರ್ನಂತೆ ಕಾಣುವ ವಿಭಿನ್ನ ವಾದ್ಯದ ತಂತಿಗಳನ್ನು ಮೀಟಲಾರಂಭಿಸಿದರು ಪಂ. ರಾಜನ್ ಮಿಶ್ರಾ. ಮಂದ್ರ ಸ್ಥಾಯಿಯಿಂದ ಆರಂಭವಾದ ಆಲಾಪದೊಂದಿಗೆ ಈ ವಾದ್ಯದ ತಂತಿಯ ಮೀಟಿನಿಂದ ಹೊಮ್ಮಿದ ಸುನಾದ ಬಹಳ ಇಂಪಾಗಿತ್ತು. ಇದೇ `ಸ್ವರಮಂಡಲ~ ಎಂಬ ಸಾಥಿ ವಾದ್ಯ. ಗಾಯಕರೇ ತಂತಿ ಮೀಟುತ್ತಾ ಗಾಯನದೊಂದಿಗೆ ವಾದನವನ್ನೂ ಮಾಡುವ ವಿಶಿಷ್ಟ ವಾದ್ಯ ಪ್ರಕಾರವಿದು. <br /> <br /> ಹಿರಿಯ ಕಿರಿಯ ಗಾಯಕರು ಮಾತ್ರವೇ ಸಾಥಿ ವಾದ್ಯವಾಗಿ ಬಳಸುವುದು ಈ ವಾದ್ಯದ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಶೇಷತೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕೊಳಲು, ಜಲತರಂಗಗಳಂತಹ ವಾದ್ಯಗಳಿಗೆ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಾಥಿಯಾಗುವುದಿದೆ. ಆದರೆ ಇಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ ಕಲಾವಿದರ ಜತೆ ಬೇರೆ ಕಲಾವಿದರು ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಾಥಿ ಕೊಡುವರು. <br /> <br /> ಹಾಗೆ ನೋಡಿದರೆ ಸ್ವರಮಂಡಲವನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಬಳಸುವುದು ಬಹಳ ಹಿಂದಿನಿಂದಲೂ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿತ್ತು. ಸ್ವರ ಎಂದರೆ `ನೋಟ್ಸ್~; ಮಂಡಲ ಎಂದರೆ `ಗ್ರೂಪ್~ ಇವೆರಡೂ ಸೇರಿ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಈ ವಾದ್ಯಕ್ಕೆ ಬಂತು. ಇದನ್ನು `ಸುರ್ಮಂಡಲ್~ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಇದೇ ರೀತಿಯ ವಾದ್ಯವನ್ನು ಇರಾನೀಯರು ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕಿಂತಲೂ ಮೊದಲು ಮೊಘಲರು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು ಎನ್ನುತ್ತದೆ ಇತಿಹಾಸ. ಈ ವಿಶಿಷ್ಟ ವಾದ್ಯ ಕೆಲವು ಘರಾಣೆಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾದದ್ದು. ಹೀಗಾಗಿ ಎಲ್ಲ ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ಗಾಯಕರು ಸ್ವರಮಂಡಲ ಬಳಸುವುದಿಲ್ಲ. ಉಸ್ತಾದ್ ಬಡೇ ಗುಲಾಮ್ ಅಲಿಖಾನ್(1902-1968), ಉಸ್ತಾದ್ ಸಲಾಮತ್ ಅಲಿ ಖಾನ್ (1934-2003) ಸ್ವರಮಂಡಲ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸದ್ಯ ಖ್ಯಾತ ನಾಮರಾದ ಕಿಶೋರಿ ಅಮೋನ್ಕರ್, ಪಂ.ರಾಜನ್ ಸಾಜನ್ ಮಿಶ್ರಾ, ಪಂ. ಜಸ್ರಾಜ್, ಪಂ. ಅಜಯ್ ಪೋಹನ್ಕರ್ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಬಳಸುವ ಕಲಾವಿದರು.<br /> <br /> <strong>ಶ್ರುತಿ ಮಾಡುವ ಬಗೆ</strong><br /> ತಂಬೂರಿಯನ್ನು ಶ್ರುತಿ ಮಾಡಿದಂತೆ ಸ್ವರಮಂಡಲವನ್ನೂ ಶ್ರುತಿ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸ್ವರಮಂಡಲದಲ್ಲಿ ಇರುವ ತಂತಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಂದ್ರ, ಮಧ್ಯ ಮತ್ತು ತಾರ ಮೂರು ಸ್ಥಾಯಿಗಳನ್ನೂ ನುಡಿಸಬಹುದು. ಇದನ್ನು ಅವರೋಹಾತ್ಮಕದಲ್ಲಿ ನುಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಯಾವುದೇ ರಾಗದ ಅವರೋಹದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ಟ್ಯೂನ್ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. <br /> <br /> ಸ್ವರಮಂಡಲ ಬಳಸುವುದರಿಂದ ಗಾಯಕರಲ್ಲಿ ಸ್ವರಗಳ ಸ್ವಷ್ಟತೆ ಹೆಚ್ಚುವುದರ ಜತೆಗೆ ಅಪಶ್ರುತಿ ಬರದಂತೆ ತಡೆಯುವುದು ಇದರ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ್ಯ. ಗಾಯಕರಿಗೆ ಬೆಂಬಲ ಕೊಡುವ ವಾದ್ಯ ಇದು. ಅಲ್ಲದೆ ಗಾಯಕನ ಕಛೇರಿಗೆ ಮೆರುಗು ನೀಡುವಂಥ ವಾದ್ಯವೂ ಹೌದು. <br /> <br /> ಹಿಂದೂಸ್ತಾನಿ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವೇ ಸಾಥಿವಾದ್ಯವಾಗಿ ಬಳಸುವ ವಾದ್ಯವಿದು. ಇದನ್ನು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಲ್ಲೂ ಬಳಸುವರು. ಸಂಗೀತದ ಹೆಚ್ಚಿನ `ನೋಟ್ಸ್~ ಸ್ವರಮಂಡಲದ ನಾದದ ಮೂಲಕ ಅನಾವರಣಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. <br /> <br /> ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ 24ರಿಂದ 30 ಇಂಚು ಉದ್ದ ಮತ್ತು 12-15 ಇಂಚು ಅಗಲವಿರುತ್ತದೆ. ಅಂದಾಜು 21ರಿಂದ 36 ತಂತಿಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಒಂದು ಫ್ರೇಮ್ನೊಳಗೆ ಇರುವ ಈ ತಂತಿಗಳನ್ನು ವಿಶೇಷ ಕೀಗಳಿಂದ ಬಿಗಿಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಫ್ರೇಮನ್ನು ಮರ ಅಥವಾ ಲೋಹದಿಂದ ತಯಾರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸ್ವರಮಂಡಲದ ಸ್ವರೂಪ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಆಗಿರುವುದರಿಂದ ಎಲ್ಲ ಸ್ವರ ಮಂಡಲಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೇ ರೀತಿಯ ಮತ್ತು ಇಂತಿಷ್ಟೇ ತಂತಿಗಳಿವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ನಿಖರವಾಗಿ ಹೇಳಲಾಗದು. ಗಾಯಕರ ಗಾಯನ ಶೈಲಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ `ಕೀ~ಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುವ ಕಾರಣ ತಂತಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಾಗುತ್ತದೆ.<br /> <br /> ಮುಂಬೈ, ದೆಹಲಿ, ಕೋಲ್ಕತ್ತಾಗಳಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಲಭ್ಯ. ತಂಬೂರದಲ್ಲಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ವಾದ್ಯ ಇರುವ ಹಾಗೆ ಇದರಲ್ಲೂ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಿಗುತ್ತದೆ. <br /> <br /> ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲೂ ಎಲ್ಲ ಸಂಗೀತ ಪರಿಕರಗಳು ಸಿಗುವ ಮಳಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಾದ್ಯ ಲಭ್ಯ. ಬ್ರಿಗೇಡ್ ರಸ್ತೆ ಬಳಿಯ ಸೌಂಡ್ಗ್ಲಿಡ್ಜ್ ಮ್ಯೂಸಿಕ್ ಸ್ಟೋರ್ (080-66490858), ಆರ್ಟಿ ನಗರದಲ್ಲಿ ಶಿವ ಮ್ಯೂಸಿಕಲ್ಸ್ (080-66493293), ಕೋರಮಂಗಲದಲ್ಲಿ ಅರುಣಾ ಮ್ಯೂಸಿಕಲ್ಸ್ (080-66389263), ಅರುಣಾ ಮ್ಯೂಸಿಕಲ್ಸ್ ನ್ಯೂ (080-25502971) ಗಳಲ್ಲಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಸ್ವರಮಂಡಲ ಸಿಗುತ್ತದೆ. <br /> <br /> ಬೆಲೆ ಅಂದಾಜು 10 ಸಾವಿರ ರೂಪಾಯಿ. <br /> </p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
