ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ದೇಗುಲವಾದ ಹೊಸ ಸಂಸತ್‌ ಭವನವು ಪರಂಪರೆಯೊಂದಿಗೆ ಆಧುನಿಕತೆಯನ್ನು ಮೇಳೈಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಈ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಕಟ್ಟಡ ದೇಶದ ಮೂಲೆಮೂಲೆಯ ಐತಿಹಾಸಿಕ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಗಳ ಸಮ್ಮಿಲನವಾಗಿದೆ. ಸುಮಾರು 27 ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಹಲವು ಅಡೆತಡೆಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಿ ಶೈತ್ಯಾಗಾರಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ್ದ ‘ಮಹಿಳೆ ಮೀಸಲಾತಿ ಮಸೂದೆ’ ಅಂಗೀಕಾರ ಪಡೆದಿದ್ದು ಇದೇ ಭವನದಲ್ಲಿ.

ಅಂದಹಾಗೆ, ಈ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಹಾಗೂ ವಿಶಾಲ ಭವನ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿದ್ದು ಎರಡು ವರ್ಷ ಏಳು ತಿಂಗಳಷ್ಟೇ. ಹಾಗೆಂದು, ಈ ಭವನದ ನಿರ್ಮಾಣವು ವಿವಾದಗಳಿಂದೇನು ಮುಕ್ತವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಹಲವು ಅಡ್ಡಿ ಆತಂಕಗಳು ಹಾಗೂ ಕಾನೂನು ತೊಡಕುಗಳ ನಡುವೆಯೇ ಈ ಭವನ ತಲೆಎತ್ತಿದ್ದು, ಸಂಸತ್ ವಿಶೇಷ ಅಧಿವೇಶನಕ್ಕೂ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಭವನದ ಎಲ್ಲ ಕಾಮಗಾರಿಗಳು ಹಾಗೂ ತಾಂತ್ರಿಕ ಕೆಲಸಗಳು ಮುಗಿಯಲು ಇನ್ನೂ ಆರು ತಿಂಗಳುಗಳು ಬೇಕು. 

ಈ ಕಟ್ಟಡವನ್ನು ಸುಮಾರು 150 ವರ್ಷಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು  ಕಾಲ ಬಾಳಿಕೆ ಬರುವಂತೆ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ಮೂರು ಮುಖ್ಯ ದ್ವಾರಗಳಿಗೆ ‘ಜ್ಞಾನ ದ್ವಾರ’, ‘ಶಕ್ತಿ ದ್ವಾರ’ ಮತ್ತು ‘ಕರ್ಮ ದ್ವಾರ’ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ವಿಐಪಿಗಳು, ಸಂಸದರು ಮತ್ತು ಸಂದರ್ಶಕರಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರಗಳನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮಹತ್ವದ್ದು ಎಂದು ಹೇಳಲಾದ ‘ಸೆಂಗೋಲ್‌ (ಅಧಿಕಾರ ದಂಡ)’ ಸಹ ಹೊಸ ಭವನದಲ್ಲಿ ವಿರಾಜಮಾನವಾಗಿದೆ. ಇದು ಐದು ಅಡ್ಡಿ ಎತ್ತರವಿದ್ದು, ತುದಿಯಲ್ಲಿ ಚಿಕ್ಕ ನಂದಿ ವಿಗ್ರಹ ಇದೆ. ಲೋಕಸಭಾ ಸ್ಪೀಕರ್‌ ಅವರ ಪೀಠದ ಸಮೀಪ ಈ ‘ಸೆಂಗೋಲ್‌’ ಅನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಸೆಂಗೋಲ್‌ ಅನ್ನು ತಿರುವಾವದುತ್ತುರೈ ಅಧೀನಮ್‌ನ ಕುಮಾರಸ್ವಾಮಿ ತಂಬಿರನ್‌ ಅವರು ಜವಾಹರಲಾಲ್‌ ನೆಹರೂ ಅವರಿಗೆ ನೀಡಿದ್ದರು.

ಈ ಭವನದ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕಾಗಿ ದೇಶದ ವಿವಿಧ ಸ್ಥಳಗಳಿಂದ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ತೇಗದ ಮರವನ್ನು ನಾಗ್ಪುರದಿಂದ ತಂದಿದ್ದರೆ, ಕೆಂಪು ಮತ್ತು ಬಿಳಿ ಮರಳುಗಲ್ಲು ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಸರ್ಮಥುರಾದಿಂದ ಬಂದಿದೆ (ದೆಹಲಿಯ ಕೆಂಪು ಕೋಟೆಯ ಮರಳುಗಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಕೂಡ ಇಲ್ಲಿಂದಲೇ ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ). ಕೇಶರಿಯಾ ಹಸಿರು ಕಲ್ಲನ್ನು ಉದಯಪುರದಿಂದ, ಕೆಂಪು ಗ್ರಾನೈಟ್ ಅನ್ನು ಅಜ್ಮೀರ್‌ನ ಲಾಖಾದಿಂದ ಸಂಗ್ರಹಿಸಲಾಗಿದೆ. ಬಿಳಿ ಅಮೃತಶಿಲೆಯನ್ನು ರಾಜಸ್ಥಾನದ ಅಂಬಾಜಿಯಿಂದ ತರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಸಂಸತ್‌ ಭವನದ ಲೋಕಸಭೆ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಫಾಲ್ಸ್ ಸೀಲಿಂಗ್‌ಗಾಗಿ ಬಳಸಲಾದ ಉಕ್ಕಿನ ರಚನೆಗಳು ದಮನ್ ಮತ್ತು ದಿಯುನಿಂದ ಬಂದಿವೆ. ಕಲ್ಲಿನ ಜಾಲರಿ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ಇರುವುದು ರಾಜಸ್ಥಾನದ ರಾಜನಗರ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಪ್ರದೇಶದ ನೋಯ್ಡಾದವರ ಕೌಶಲ. ಕಾಂಕ್ರೀಟ್ ಮಿಶ್ರಣದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗಿರುವ  ಮರಳು ಅಥವಾ ಎಂ-ಸ್ಯಾಂಡ್ ಬಂದಿರುವುದು ಹರಿಯಾಣದ ಚರ್ಖಿ ದಾದ್ರಿಯಿಂದ. ಇದರಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾಗಿರುವ ಕಾರ್ಪೆಟ್‌ಗಳನ್ನು ಉತ್ತರಪ್ರದೇಶದಿಂದ ತರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಒಂದರ್ಥದಲ್ಲಿ ದೇಶದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ದೇಗುಲವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಇಡೀ ದೇಶವೇ ಒಂದಾದಂತಾಗಿದೆ. ಇದು ‘ಏಕ ಭಾರತ್‌ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಭಾರತ್’ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗೆ ಉತ್ತಮ ಉದಾಹರಣೆ ಎಂಬಂತಿದೆ.

ಹೊಸ ಸಂಸತ್‌ ಕಟ್ಟಡದಲ್ಲಿರುವ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ವೇದಗಳ ಕಾಲದಿಂದ ಪ್ರಸ್ತುತ ದಿನದವರೆಗಿನ ಭಾರತದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಪರಂಪರೆಯ ಕಥೆಗಳನ್ನು ಸಾರುತ್ತವೆ. ನೂತನ ಸಂಸತ್‌ ಭವನದ ಕಟ್ಟಡದ ಪ್ರವೇಶದಲ್ಲಿ ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿ, ಚಾಣಕ್ಯ, ಸರ್ದಾರ್‌ ವಲ್ಲಭಬಾಯಿ ಪಟೇಲ್‌, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್‌ ಹಾಗೂ ಕೊನಾರ್ಕ್‌ನ ಸೂರ್ಯ ದೇವಾಲಯದ ಸೂರ್ಯನ ರಥದ ದೊಡ್ಡ ಕಂಚಿನ ಪ್ರತಿಮೆಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಚಿತ್ರಕಲೆ, ಲೋಹದಿಂದ ಮಾಡಿದ ಭಿತ್ತಿಪತ್ರಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ 5 ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಅಧಿಕ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಭವನದಲ್ಲಿವೆ. ‘ಭವನ ಸುಂದರಿ’ಯ ಸೌಂದರ್ಯವು ನೋಡುಗರ ಮಂತ್ರಮುಗ್ಧಗೊಳಿಸುವಂತಿದೆ. 

ಹಳೆಯ ಕಟ್ಟಡದಲ್ಲಿದ್ದ ಸೆಂಟ್ರಲ್ ಹಾಲ್ ಅನ್ನು ಹೊಸ ಕಟ್ಟಡದಲ್ಲಿ ಕೈಬಿಡಲಾಗಿದೆ. ಬದಲಿಗೆ, ದೇಶದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವ ಭವ್ಯವಾದ ‘ಸಂವಿಧಾನ ಸಭಾಂಗಣ (ಕಾನ್‌ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಷನ್‌ ಹಾಲ್‌) ನಿರ್ಮಾಣವಾಗಿದೆ. ಸೆಂಟ್ರಲ್ ಹಾಲ್ ಬದಲಿಗೆ ಸಂಸದರ ಲಾಂಜ್ ಬಂದಿದೆ. ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಸಂಸತ್ತಿನ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕಟ್ಟಡದ ಹೊರತಾಗಿ, ಹೊಸ ಕಟ್ಟಡವು ಬಹು ಕಮಿಟಿ ಕೊಠಡಿಗಳು, ಊಟದ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ದೇಶದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಸಾರುವ ಸರಣಿ ಪ್ರದರ್ಶನವಿದೆ. ಇದು ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಗೆ ಬಳಸುವ ‘ಶ್ರೀ ಯಂತ್ರ’ದಿಂದ ಪ್ರೇರಣೆ ಪಡೆದಿದೆ. ಇದರೊಂದಿಗೆ ಈ ಹಾಲ್‌ಗೆ ಆಧುನಿಕ ಸ್ಪರ್ಶವನ್ನೂ ನೀಡಲಾಗಿದೆ. ಭೂಮಿಯ ಪರಿಭ್ರಮಣವನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಫೂಕೊನ ಲೋಲಕವನ್ನು ಹಾಗೂ ಡಿಜಿಟಲ್ ಸಂವಿಧಾನವನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗಿದೆ.   

ಲೋಕಸಭೆಯ ಸಭಾಂಗಣ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪಕ್ಷಿ ನವಿಲಿನ ವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿದೆ. ರಾಜ್ಯಸಭೆಯ ಸಭಾಂಗಣ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹೂವು ಕಮಲದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಕಟ್ಟಡವು ಭಾರತೀಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ವೈವಿಧ್ಯದ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿದೆ. ನಾಲ್ಕು ಅಂತಸ್ತು ಹಾಗೂ ಮೂರು ಬಾಗಿಲುಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಪ್ರಜಾತಂತ್ರದ ಹೊಸ ದೇಗುಲವು ಭೂಕಂಪದ ಯಾವ ಪರಿಣಾಮಗಳೂ ಬೀರದಂತಹ ಸದೃಢ ನಿರ್ಮಾಣ. ಇದೊಂದು ಅಭೇದ್ಯ ಕೋಟೆಯಂತಿದೆ.  

ನೂತನ ಭವನದಲ್ಲಿ 1,700 ಕಿಟಕಿಗಳು ಹಾಗೂ ಬಾಗಿಲುಗಳಿವೆ. ಸಂಸತ್‌ ಭವನದ ಕಾರಿಡಾರ್‌ 3.5 ಕಿ.ಮೀ.ನಷ್ಟು ಇದೆ. ಭವನದ ನಿರ್ಮಾಣ ಕಾಮಗಾರಿಗೆ 60 ಸಾವಿರ ಕಾರ್ಮಿಕರನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ಅವರ ಸಂಚಿತ ಕೆಲಸದ ಅವಧಿಯು ಬರೋಬ್ಬರಿ 23 ಲಕ್ಷ ಕೆಲಸದ ದಿನಗಳು. 

ಕೃತಕ ಬುದ್ಧಿಮತ್ತೆ ಬಳಕೆಯನ್ನು ಭವನದ ಹಲವು ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಯಾವುದೇ ರಾಜ್ಯದ ಸಂಸದರು ತಮ್ಮ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡಿದರೂ, ಎಲ್ಲ ಸಂಸದರಿಗೆ ಅರ್ಥಪಡಿಸುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಇರಲಿದೆ. ಸಂಸದರ ಮಾತುಗಳು ಮಿಕ್ಕವರಿಗೆ ಅವರು ಬಲ್ಲ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲೇ ಭಾಷಾಂತರ ಡಿಸ್‌ಪ್ಲೇ ಮೂಲಕ ತಲುಪುತ್ತಾ ಇರುತ್ತದೆ. ಇಂಗ್ಲಿಷ್‌, ಹಿಂದಿ ಭಾಷೆಯನ್ನು ನಿರರ್ಗಳವಾಗಿ ಮಾತನಾಡಲು ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದ ಸಂಸದರು ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಹಿಂಜರಿಕೆ ಪಡಬೇಕಿಲ್ಲ.  

ಹೊಸ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಷಡ್ಭುಜಾಕೃತಿಯ ಆಕಾರದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಹಳೆಯ ಕಟ್ಟಡದ ಸನಿಹದಲ್ಲಿಯೇ ಹೊಸ ಭವನ ಇದೆ. ಹಿಂದಿನ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಕಟ್ಟಡಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಇದು ಗಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ದೊಡ್ಡದಾಗಿದೆ. ಹಳೆಯ ಭವನ 24,291 ಚದರ ಮೀಟರ್ ಇದ್ದರೆ, ಹೊಸ ಭವನ 64,500 ಚದರ ಮೀಟರ್ ಇದೆ. ಹಳೆಯ ಕಟ್ಟಡದಲ್ಲಿ ಲೋಕಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಸದಸ್ಯರ ಆಸನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ 543 ಹಾಗೂ ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ 250 ಇದ್ದರೆ, ನೂತನ ಭವನದಲ್ಲಿ ಲೋಕಸಭೆಯಲ್ಲಿ 888 ಆಸನಗಳು ಹಾಗೂ ರಾಜ್ಯಸಭೆಯಲ್ಲಿ 384 ಆಸನಗಳು ಇವೆ.

ಸಂಸತ್‌ ಭವನದಲ್ಲಿರುವ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧ ಹಂಪಿ ಸ್ಮಾರಕದ ಚಿತ್ರಗಳು ಕಂಗೊಳಿಸಲಿವೆ. ದೇಶದ ಇತಿಹಾಸ, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಹಿರಿಮೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುವ ದೇಶದ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಮಾರಕಗಳು, ಕಟ್ಟಡಗಳ 3ಡಿ ಛಾಯಾಚಿತ್ರಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಲ್ಲಿ 12ನೇ ಶತಮಾನದ ‘ಅನುಭವ ಮಂಟಪ’ದ ಮಾದರಿಯೂ ಬರಲಿದೆ. ಈ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಹಾಲಯದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ರಾಜ್ಯಗಳ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಹಿರಿಮೆ ಗರಿಮೆಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.