ಭಾರತ ಹಾಗೂ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ನಡುವಣ ಏಕೈಕ ಯಶಸ್ವಿ ಒಡಂಬಂಡಿಕೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದ್ದ ‘ಸಿಂಧೂ ಜಲ ಒಪ್ಪಂದ’ ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಪದೇ ಪದೇ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿಗೆ  ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಜಮ್ಮು ಮತ್ತು ಕಾಶ್ಮೀರದಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಕೈಗೊಂಡ ಕಿಶನ್‌ಗಂಗಾ ಹಾಗೂ ರತಲೆ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಯೋಜನೆಗಳಿಗೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಆಕ್ಷೇಪ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವುದನ್ನು ಮತ್ತೆ  ಮುಂದುವರಿಸಿದೆ. ಜಲ ಒಪ್ಪಂದದ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರುವಲ್ಲಿ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಹಟಮಾರಿ ಧೋರಣೆ ತಳೆದಿದೆ ಎಂಬುದು ಭಾರತದ ಆಕ್ಷೇಪ. ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು ನಿವಾರಣೆಗೆ ಕೆಲವು ಮಾರ್ಗಗಳನ್ನು ಒಪ್ಪಂದದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಇವುಗಳ ಪೈಕಿ ಯಾವ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂಬುದೇ ಈಗಿನ ದೊಡ್ಡ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಒಡಂಬಡಿಕೆ ಈಗ ತೂಗುಯ್ಯಾಲೆಯಲ್ಲಿದೆ ಎಂದು ಪರಿಣತರು ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಿದ್ದಾರೆ. 

ಭಾರತ ಹಾಗೂ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಗಡಿಯಲ್ಲಿ ಹರಿಯುತ್ತಿರುವ ಸಿಂಧೂ ನದಿ ಹಾಗೂ ಅದರ ಉಪನದಿಗಳ ನೀರಿನ ಹಂಚಿಕೆ ಹಾಗೂ ಬಳಕೆಗೆ ಒಂದು ಸ್ಪಷ್ಟ ರೂಪ ನೀಡಿದ್ದು ಆರು ದಶಕಗಳ ಹಿಂದಿನ ‘ಸಿಂಧೂ ಜಲ ಒಪ್ಪಂದ’. ಜೀವನಾಡಿ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿತವಾಗಿರುವ ಸಿಂಧೂ ನದಿ ಹಾಗೂ ಉಪನದಿಗಳು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಆರ್ಥಿಕತೆ ಹಾಗೂ ಆಹಾರ ಭದ್ರತೆಗೆ ಅಡಿಪಾಯ ಹಾಕಿವೆ. ಈ ನದಿಗಳಿಂದ ನೀರಾವರಿ ಹಾಗೂ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಯೋಜನೆ ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ದಶಕಕ್ಕೂ ಹಿಂದಿನಿಂದ ಉಭಯ ದೇಶಗಳ ನಡುವೆ ಈ ಒಪ್ಪಂದ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದೆ. ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಜಮ್ಮು ಕಾಶ್ಮೀರದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿರುವ ಕಿಶನ್‌ಗಂಗಾ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಯೋಜನೆ ಹಾಗೂ ನಿರ್ಮಾಣ ಹಂತದಲ್ಲಿರುವ ರತಲೆ ಜಲ ವಿದ್ಯುತ್‌ ಯೋಜನೆಗಳು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಆಕ್ಷೇಪ ಎದುರಿಸುತ್ತಿವೆ. 

ಆದರೆ, ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಯೋಜನೆ ಹಮ್ಮಿಕೊಳ್ಳಲು ಒಪ್ಪಂದದಲ್ಲೇ ಅವಕಾಶವಿದೆ ಎಂಬುದು ಭಾರತದ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ. ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಆಕ್ಷೇಪದ ನಡುವೆಯೂ 2018ರಲ್ಲಿ, ಝೇಲಂ ನದಿಗೆ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸಿರುವ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ಬಳಸಿಕೊಂಡು 330 ಮೆಗಾವಾಟ್ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಕಿಶನ್‌ಗಂಗಾ ವಿದ್ಯುತ್‌ ಯೋಜನೆಗೆ ಭಾರತ ಚಾಲನೆ ನೀಡಿತ್ತು. ಬಳಿಕ, 850 ಮೆಗಾವಾಟ್ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ರತಲೆ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಯೋಜನೆಯ ಕಾಮಗಾರಿ ಶುರುಮಾಡಿತು. ಭಾರತದ ಈ ಎರಡು ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಯೋಜನೆಗಳಿಂದ ತನ್ನ ಪಾಲಿನ ನದಿ ನೀರಿನ ಹರಿವಿನಲ್ಲಿ ಇಳಿಕೆಯಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ವಾದ. ಈ ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಯೋಜನೆಯಿಂದ ತನ್ನ ದೇಶದ ಆಹಾರ ಭದ್ರತೆಗೆ ಅಪಾಯ ಎದುರಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ತೀವ್ರ ವಿರೋಧ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುತ್ತಿದೆ. 

ನೀರು ಹಂಚಿಕೆ ಹಾಗೂ ಬಳಕೆ ಕುರಿತಂತೆ ಉಂಟಾಗುವ ಗೊಂದಲಗಳನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಸೂತ್ರಗಳನ್ನು ಒಪ್ಪಂದದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಒಪ್ಪಂದದ 9ನೇ ನಿಯಮದಲ್ಲಿ ಈ ಮಾಹಿತಿಯಿದ್ದು, ಮೂರು ರೀತಿಯ ಪರಿಹಾರೋಪಾಯಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ. ‘ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು’, ‘ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಗಳು’ ಮತ್ತು ‘ಬಿಕ್ಕಟ್ಟುಗಳು’ ಎಂಬುದಾಗಿ ಮೂರು ಹಂತಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು ಪರಿಹಾರಕ್ಕೆ ಇವುಗಳ ಪೈಕಿ ಯಾವ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂಬುದೇ ಈಗ ಹೊಸ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿದೆ. 

ಮೊದಲ ಹಂತದಲ್ಲಿ, ಒಪ್ಪಂದ ಕುರಿತು ಏಳುವ ಗೊಂದಲಗಳು ಹಾಗೂ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಕಾಯಂ ಆಯೋಗದ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಬೇಕು. ಉಭಯ ದೇಶಗಳ ತಲಾ ಒಬ್ಬ ಆಯುಕ್ತರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡ ‘ಕಾಯಂ ಆಯೋಗ’ವು ಒಪ್ಪಂದ ಜಾರಿಯಾದ ಸಮಯದಿಂದಲೇ ಇದೆ. ಕಾಯಂ ಆಯೋಗವು ಈ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಿ, ಗೊಂದಲಗಳನ್ನು ಪರಿಹರಿಸುವ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಎರಡನೇ ಹಂತದಲ್ಲಿ, ‘ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯ’ ಸ್ವರೂಪದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಉಂಟಾದಲ್ಲಿ ಅದನ್ನು ತಟಸ್ಥ ತಜ್ಞ (neutral expert) ನಿರ್ವಹಿಸಬೇಕು. ಉಭಯ ದೇಶಗಳ ಕೋರಿಕೆಯ ಮೇರೆಗೆ ತಟಸ್ಥ ತಜ್ಞರೊಬ್ಬರನ್ನು ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕ್ ನೇಮಿಸುತ್ತದೆ. ಮೂರನೇ ಹಂತದಲ್ಲಿ, ‘ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು’ ಸ್ವರೂಪದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ತಲೆದೋರಿದರೆ, ಹೇಗ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಮಧ್ಯಸ್ಥಿಕೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಮೊರೆ ಹೋಗಬೇಕು ಎಂದು ಒಪ್ಪಂದದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. 

ಕಿಶನ್‌ಗಂಗಾ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಭಾರತ ಆರಂಭಿಸಿದಾಗ ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಇದನ್ನು ‘ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು’ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿ, ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕ್ ಸ್ಥಾಪಿಸಿರುವ ಮಧ್ಯಸ್ಥಿಕೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಮೊರೆ ಹೋಗಿತ್ತು. 2013ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಪರವಾಗಿ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದ್ದ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು, ಕೆಲವು ಮಾರ್ಪಾಡುಗಳೊಂದಿಗೆ ಯೋಜನೆ ಮುಂದುವರಿಸಲು ಸೂಚಿಸಿತ್ತು. ತೀರ್ಪಿನಿಂದ ಹಿನ್ನಡೆ ಕಂಡಿದ್ದ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ಯೋಜನೆಯ ವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ ತಾಂತ್ರಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿವೆ ಎಂದು ಆಕ್ಷೇಪಿಸಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸಲು ತಟಸ್ಥ ತಜ್ಞರನ್ನು ನೇಮಿಸುವಂತೆ 2016ರಲ್ಲಿ ಮನವಿ ಮಾಡಿತ್ತು. ಇದಕ್ಕೆ ಭಾರತವೂ ಒಪ್ಪಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಭಾರತದ ಒಪ್ಪಿಗೆ ಸೂಚಿಸಿದ್ದರೂ, ತನ್ನ ನಿಲುವು ಬದಲಿಸಿದ್ದ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ಈ ವಿಚಾರವನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸಲು ಮಧ್ಯಸ್ಥಿಕೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಮೊರೆ ಹೋಗಿತ್ತು. 

ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಈ ಗೊಂದಲದ ನಡೆಯಿಂದಾಗಿ, ಎರಡು ಸ್ವರೂಪದ ಪರಿಹಾರ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳು ಏಕಕಾಲಕ್ಕೆ ಆರಂಭವಾಗುವಂತಾಯಿತು. ಇದು ಹೊಸ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಗೊಂದಲ ಉಂಟಾಗಿದ್ದರಿಂದ ಎರಡೂ ಸ್ವರೂಪದ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕ್ ಸ್ಥಗಿತಗೊಳಿಸಿತು. ಆದರೆ ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ದೀರ್ಘಕಾಲದವರೆಗೆ  ಸ್ಥಗಿತಗೊಳಿಸಿದರೆ ಸಿಂಧೂ ಜಲ ಒಪ್ಪಂದದ ಭವಿಷ್ಯವು ಅಪಾಯಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿದೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕ್, ಕ್ಲಿಷ್ಟ ಎನಿಸಿದರೂ ಎರಡೂ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳಿಗೆ ಮರು ಚಾಲನೆ ನೀಡುವ ನಿರ್ಧಾರ ಪ್ರಕಟಿಸಿತು. ತಟಸ್ಥ ತಜ್ಞರಾಗಿ ಮೈಕಲ್ ಲಿನೊ ಎಂಬವರನ್ನೂ, ಮಧ್ಯಸ್ಥಿಕೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರನ್ನಾಗಿ ಸೀನ್ ಮರ್ಫಿ ಎಂಬವರನ್ನು ಕಳೆದ ವರ್ಷ ನೇಮಿಸಿತ್ತು. ಆದರೆ ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕ್‌ನ ಈ ನಿಲುವನ್ನು ಒಪ್ಪದ ಭಾರತ, ಇದೇ ಜನವರಿ 27ರಿಂದ ಆರಂಭವಾದ ಮಧ್ಯಸ್ಥಿಕೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ವಿಚಾರಣೆಯನ್ನು ಬಹಿಷ್ಕರಿಸಿದೆ.