ಪುರಂದರದಾಸರು ಮತ್ತು ಯಕ್ಷಗಾನ

‘ಕರ್ನಾಟಕ ಸಂಗೀತ ಪಿತಾಮಹ’ರೆನಿಸಿದ ಪುರಂದರದಾಸರು ಯಕ್ಷಗಾನವನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದರೆಂಬ ಉಲ್ಲೇಖಗಳು ಇದ್ದರೂ ಕೃತಿ ಮಾತ್ರ ಇದುವರೆಗೆ ಲಭ್ಯವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವರು ಬರೆದ ‘ಅನಸೂಯಾ ಚರಿತ್ರೆ’ ಎಂಬ ಯಕ್ಷಗಾನವು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಲಭ್ಯವಾಗಿದೆಯಲ್ಲದೆ ಪ್ರಕಟವೂ ಆಗಿದೆ.

. ಅದರಲ್ಲಿ ‘ಪುರಂದರದಾಸರಾಯರು ಪೇಳಿದ ಸಂಭ್ರಮವನ್ನು ಕೇಳಿ’ ಎಂಬ ವಾಕ್ಯವು ನಾಂದಿಯಲ್ಲೇ ಬರುವುದರಿಂದ ಅದನ್ನು ರಚಿಸುವ ವೇಳೆಗಾಗಲೇ ಅವರಿಗೆ ದಾಸದೀಕ್ಷೆಯಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಬಹುದು. ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ‘ಪುರಂದರದಾಸ’ ಮತ್ತು ‘ಪುರಂದರವಿಠಲ’ ಎಂಬ ಪ್ರಯೋಗಗಳು ಒಟ್ಟು ಹತ್ತೊಂಬತ್ತು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಗೊಂಡಿರುವುದು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ.

. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಪದ್ಯಗುಚ್ಛದ ಕೊನೆಗೆ ‘ಪುರಂದರವಿಠಲ’ ಅಂಕಿತವಿರುವುದರಿಂದ ಇದರ ಕರ್ತೃತ್ವ ಪ್ರಶ್ನಾತೀತವಾದುದು. ಧರ್ಮಸ್ಥಳದಲ್ಲಿರುವ ‘ಶ್ರೀಮಂಜುನಾಥೇಶ್ವರ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಸಂಶೋಧನ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ’ದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಭಂಡಾರದಲ್ಲಿರುವ ‘ಗುರುರಾಮವಿಠಲ’ ಅಂಕಿತದ ಬಾಗೇಪಲ್ಲಿ ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯದಾಸ (1850-1915) ವಿರಚಿತವಾದ ‘ಪಂಚಕಥಾ’ ಎಂಬ ಐದು ಕೃತಿಗಳ ಮುದ್ರಿತ (1905) ಸಂಕಲನದಲ್ಲಿ ‘ಅನಸೂಯಾ ಚರಿತ್ರೆ’ ಎಂಬ ಯಕ್ಷಗಾನಕೃತಿಯಿದೆ. ಅದರ ಮಂಗಳಪದ್ಯದ ಮೊದಲಿಗೆ: “ಸೂತಪುರಾಣಿಕನು ನೈಮಿಷಾರಣ್ಯದೋಳ್ ಶೌನಕಾದಿ ಮುನಿಗಳಿಗೆ ನಾರದೀಯ ಪುರಾಣದೋಳ್ ಪೇಳಿದನೆಂಬರ್ಥವ ಪುರಂದರದಾಸರಿಂದ ಯಕ್ಷಗಾನದೋಳ್ ರಚಿಸಿರುವ ಚರಿತ್ರೆಯನನುಸರಿಸಿ ಗುರುರಾಮವಿಠಲ ಪೇಳಿಸಿದಂತೆ ಹಿರಿಯರನುಗ್ರಹದಿಂದ ನಾ ಪೇಳಿದೆಂ” ಎಂಬ ಒಂದು ವಚನವಿದೆ.

. ‘ಗುರುರಾಮವಿಠಲ’ ಅಂಕಿತದ ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯದಾಸನು ತನನಿಗಿಂತಲೂ ಮೊದಲು ಪುರಂದರದಾಸರು ಯಕ್ಷಗಾನವನ್ನು ರಚಿಸಿದುದು ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ತಾನು ಕೃತಿಯನ್ನು ಬರೆದಿರುವೆನೆಂದು ಇದರಲ್ಲಿ ಹೇಳಿರುವುದು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ. ಪುರಂದರದಾಸರು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನು ಪಟ್ಟವೇರಿದ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ (1509) ವಿಜಯನಗರದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀವ್ಯಾಸರಾಯರಿಂದ ದಾಸದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದರೆಂಬ ಆಧಾರದಿಂದ ಈ ಕೃತಿಯ ಕಾಲವನ್ನು ಕ್ರಿ.ಶ. 1510 ಎಂದು ತರ್ಕಿಸಬಹುದು.

. ‘ಅನಸೂಯಾಚರಿತ್ರೆ’ಯು ಚಿಕ್ಕದಾದ ಯಕ್ಷಗಾನ ಪ್ರಸಂಗ ಕೃತಿ. ಇದರಲ್ಲಿ ಒಂದು ನೂರು ಪದ್ಯಗಳಿವೆ. ಎಲ್ಲ ಪದ್ಯಬಂಧಗಳಿಗೆ ರಾಗ ಸೂಚನೆಯಿದೆಯಾದರೂ ಒಂದೆರಡು ಪದ್ಯಗಳಿಗೆ ತಾಳದ ಸೂಚನೆಯಿದೆ. ಅದೂ ಅಟ್ಟತಾಳ ಮಾತ್ರ. ಉಳಿದ ತಾಳಗಳನ್ನು ಯಾಕೆ ಸೂಚಿಸಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವುದು ಅಚ್ಚರಿಯ ಸಂಗತಿಯಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಕಲ್ಯಾಣಿ, ವರಾಳಿ, ಧನ್ಯಾಸಿ, ತೋಡಿ, ಕಾಂಭೋದಿ, ಹುಸೇನಿ, ಭೈರವಿ, ಮೋಹನ, ಆನಂದಭೈರವಿ, ಧನಾಸರಿ, ಜಂಜೂಟಿ, ಮಾಂಜಿ ಮತ್ತು ಸೌರಾಷ್ಟ್ರ ಎಂಬ ಹದಿಮೂರು ರಾಗಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಗಿದೆ. ಒಂದು ಕಡೆ ‘ರಾಗ-ಆರ್ಯಾ’ ಎಂಬ ಸೂಚನೆಯಿದ್ದರೂ ಅದು ಛಂದಃಸೂಚನೆ ಎಂಬುದು ಗಮನಾರ್ಹ. ಹೆಚ್ಚಿನ ಛಂದೋಬಂಧಗಳು ಅಂಶಗಣಯುಕ್ತವಾದವುಗಳು ಎಂಬುದು ವಿಶೇಷ.

. ಅವರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಲಿತವಾಗಿದ್ದ ಭಾಮಿನಿಷಟ್ಪದಿಯನ್ನಾಗಲಿ, ಸಾಂಗತ್ಯವನ್ನಾಗಲಿ ಪುರಂದರದಾಸರು ಬಳಸಲಿಲ್ಲ. ಒಟ್ಟು ಹನ್ನೆರಡು ಕಂದಪದ್ಯಗಳಿದ್ದು ಹಾಗೂ ಹದಿನೈದರಷ್ಟು ದ್ವಿಪದೆಗಳಿದ್ದು ಯಾವುದೂ ಛಂದೋಬದ್ಧವಾಗಿಲ್ಲ. ಒಂದೇ ಒಂದು ಷಟ್ಪದಿಯನ್ನು ನಾಂದಿಯಲ್ಲಿ ಬಳಸಿದ್ದರೂ ಅದು ಕೂಡ ಯಾವುದೇ ಷಟ್ಪದಿಯ ಲಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಹೊಂದುವುದಿಲ್ಲ. ಆದುದರಿಂದ ಇದು ಕವಿಯ ಆರಂಭಿಕ ರಚನೆಯಾಗಿರಬಹುದು ಅಥವಾ ಲಿಪಿಕಾರರು ಮಾಡಿದ ಪ್ರಮಾದವಿರಲೂಬಹುದು!

. ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಪುರಂದರದಾಸರ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಮೂರು ಕೀರ್ತನೆಗಳು ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಬಹಳ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ‘ಏನು ಧನ್ಯಳೊ ಲಕುಮಿ ಎಂಥಾ ಮಾನ್ಯಳೊ’ ಎಂಬುದು. ಇದು ಕೃತಿಯ ಆರಂಭದಲ್ಲೇ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಎರಡನೆಯ ಕೀರ್ತನೆ ‘ಬಂದದ್ದೆಲ್ಲ ಬರಲಿ ಗೋವಿಂದನ ದಯ ನಮಗಿರಲಿ’ ಎಂಬುದು. ಮೂರನೆಯದು ‘ಅಕ್ರೂರಗೊಲಿದ ತ್ರಿವಿಕ್ರಮಗೆ’ ಎಂಬ ಮಂಗಳಪದ್ಯ. ಈ ಯಕ್ಷಗಾನಕೃತಿಯು ಆಧುನಿಕ ಪ್ರಸಂಗಗಳಂತೆ ರಚನೆಗೊಂಡಿಲ್ಲ. ಇದೇ ಅದರ ಪ್ರಾಚೀನತೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ಇದು ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ ‘ಹರಿಕಥೆ’ಯ ಶೈಲಿಯಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ನಿರೂಪಣವಾಕ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಕಥೆ ಗದ್ಯರೂಪದಲ್ಲೇ ಸಾಗುತ್ತದೆ. ಯುದ್ಧ, ವನವಿಹಾರ, ಜಲಕ್ರೀಡೆ, ದೂತವಾಕ್ಯ ಮುಂತಾದವುಗಳಿಗೆ ಇಲ್ಲಿ ಅವಕಾಶವಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಕಥಾನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಬೇಕಾದ ಪಾತ್ರಸಂವಾದಗಳಿವೆ. ಆಧುನಿಕ ಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ರಾಗತಾಳ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯ ಛಂದೋಬಂಧಗಳು ಇಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲವೇ ಇಲ್ಲ. ಆದರೆ ಈ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರಾಗತಾಳಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಡುವುದು ಸಾಧ್ಯ. ಯಕ್ಷಗಾನ ಕಾವ್ಯರಚನೆಯ ಆರಂಭಿಕ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಮೂಡಿಬಂದ ಕೃತಿ ಎಂಬುದನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿದಾಗ ಇದರ ವಿಶೇಷತೆಗಳು ಗಮನಸೆಳೆಯುತ್ತವೆ.

. ಕಮಲಾಪುರದ ಶಾಸನ

. ಪುರಂದರದಾಸರ ಕಾಲದ (1485-1565) ಕುರಿತಾಗಿ ಯಾವುದೇ ಸಂದೇಹಗಳಿಲ್ಲ. ಅವರ ಪುತ್ರ ಮಧ್ವಪತಿದಾಸರ ಪದವೊಂದರಿಂದ ಹಾಗೂ ವಿಜಯದಾಸರ ಸುಳಾದಿಯೊಂದರಿಂದ ಪುರಂದರರ ನಿಧನವನ್ನು ಕ್ರಿ.ಶ. 1565 ಎಂದು ಖಚಿತವಾಗಿ ನಿರ್ಣಯಿಸಲಾಗಿದೆ. ಶ್ರೀವ್ಯಾಸರಾಯರಿಗೆ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನು ಬೆಟ್ಟಕೊಂಡ ಗ್ರಾಮವನ್ನು ದತ್ತಿಯಾಗಿ ನೀಡಿದ ಕ್ರಿ.ಶ. 1526 ತೇದಿಯ ತಾಮ್ರಶಾಸನವೊಂದು (ಎಪಿಗ್ರಾಫಿಕಾ ಇಂಡಿಕಾ: ಸಂ.21, ಪುಟ 139) ಪುರಂದರದಾಸರ ಮೂವರು ಮಕ್ಕಳ ಹೆಸರನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಅವರು ‘ವಸಿಷ್ಠಗೋತ್ರ ಸಂಭೂತ’ರೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಹರಿದಾಸದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಪಡೆಯುವುದರ ಮೊದಲಿಗೆ ಅವರ ‘ಶ್ರೀನಿವಾಸ ನಾಯಕ’ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿದ್ದ ‘ನಾಯಕ’ ಉಪನಾಮಕ್ಕೆ ‘ಚಿನ್ನಭಂಡಾರ’ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ಪದನಾಮವೆಂದು ತಿಳಿಯುವುದಕ್ಕೆ ಇದು ಪೂರಕವಾಗಿದೆ. ಪುರಂದರರ ಹೆಂಡತಿಯ ‘ಮೂಗುತಿಯ ಪ್ರಕರಣ’ದ ಐತಿಹ್ಯವನ್ನು ಮಾತ್ರ ವಿಜೃಂಭಿಸಿ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸತ್ಯಗಳನ್ನು ಮರೆಮಾಚಿರುವುದು ಸೋಜಿಗವೆನಿಸುತ್ತದೆ.

. ಜನ್ಮಸ್ಥಳ ಯಾವುದು?

. ಪುರಂದರದಾಸರ ಹುಟ್ಟೂರನ್ನು ಪೂನಾ ಹತ್ತಿರದ ಪುರಂದರಗಡವೆಂದು ಶಾಲಾಪಠ್ಯದಲ್ಲೇ ಓದಿಕೊಂಡು ಬಂದಿದ್ದೇವೆ. ಆದರೆ ಅಲ್ಲಿ ಆ ಬಗೆಗಿನ ಯಾವುದೇ ಕುರುಹುಗಳಿಲ್ಲ. ಪುರಂದರದಾಸರು ದಾಸರಾಗುವ ಮೊದಲು ಚಿನ್ನದ ವ್ಯಾಪಾರವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದುದರಿಂದ ಅದು ಅಂತಹ ವ್ಯಾಪಾರಸ್ಥಳವೂ ಅಲ್ಲ. ಜೊತೆಗೆ ಅಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕ ಸಂಗೀತವು ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದ್ದ ಯಾವ ಲಕ್ಷಣಗಳೂ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿಲ್ಲ. ಈಗ ಜನವಸತಿಯಿರದ ಪುರಂದರಗಡವು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದ ಭೂಸೇನೆಯ ನೆಲೆಯಾಗಿದೆ. ಇತಿಹಾಸ ಸಂಶೋಧಕರಾದ ಶ್ರೀನಿವಾಸರಾವ್ ಕೊರಟಿಯವರು ಪುರಂದರರ ಜನ್ಮಸ್ಥಳವು ಮಲೆನಾಡಿನ ಮಡಿಲಿನಲ್ಲಿದ್ದ ‘ಪುರಂದರ ಅಗ್ರಹಾರ’ವೆಂದೂ, ಅದು ಈಗ ನಿರ್ನಾಮವಾಗಿರಬೇಕೆಂದೂ ಊಹಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅನಂತರ ಕಪಟರಾಳ ಕೃಷ್ಣರಾಯರೆಂಬ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಪುರಂದರರ ಜನ್ಮಸ್ಥಳವನ್ನು ತೀರ್ಥಹಳ್ಳಿಯ ಆರಗದ ಸಮೀಪದ ‘ಪುರಂದರ’ ಎಂಬ ಹಳ್ಳಿಯೆಂದು ಹೇಳಿದುದುಂಟು. ಈ ಗೊಂದಲನಿವಾರಣೆಗಾಗಿ ಕರ್ನಾಟಕ ಸರ್ಕಾರವು ತಜ್ಞರ ಒಂದು ಸಮಿತಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿ (2017) ಸತ್ಯಶೋಧನಾವರದಿಯನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸುವಂತೆ ಆದೇಶಿಸಿತ್ತು.

. ಆ ಸಮಿತಿಯು ನಾಲ್ಕಾರು ಬಾರಿ ಸಭೆ ಸೇರಿ ಅಂತಿಮ ವರದಿಯನ್ನು ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಸಲ್ಲಿಸಿತ್ತು. ಆದರೆ ಅದರ ಬಗೆಗೆ ಸರ್ಕಾರದ ಉಪಕ್ರಮಗಳೇನು ಎಂಬುದು ಇದುವರೆಗೂ ತಿಳಿದುಬಂದಿಲ್ಲ. ಕರ್ನಾಟಕದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖರಾಗಿರುವ ಪುರಂದರದಾಸರ ಕುರಿತು ಅಧಿಕೃತತೆಯನ್ನು ದಾಖಲಿಸುವುದು ಎಲ್ಲರ ಹೊಣೆಯಾಗಬೇಕು. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಪುರಂದರದಾಸರು ರಚಿಸಿದ ಯಕ್ಷಗಾನ ಕೃತಿ ಲಭಿಸಿರುವುದರಿಂದ ಅವರು ಕರ್ನಾಟಕದ ಮಲೆನಾಡು ಸೀಮೆಯವರೆನ್ನುವುದು ಇನ್ನಷ್ಟು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿದೆ. ಆದುದರಿಂದ ಸರ್ಕಾರವು ಈ ಬಗ್ಗೆ ನಿರ್ಣಾಯಕ ನಿಲುವನ್ನು ತಳೆಯುವುದು ಸೂಕ್ತ ಎನಿಸುತ್ತದೆ.

. ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ | ಐಒಎಸ್ | ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್ , ಎಕ್ಸ್ , ಫೇಸ್ಬುಕ್ ಮತ್ತು ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.

ಪುರಂದರದಾಸರು ಮತ್ತು ಯಕ್ಷಗಾನ

ಚಿನಕುರುಳಿ ಕಾರ್ಟೂನ್: ನವೆಂಬರ್ 30 ಭಾನುವಾರ 2025

ದಿನ ಭವಿಷ್ಯ: 30 ನವೆಂಬರ್ 2025 ಭಾನುವಾರ– ದಿನಚರಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಕಷ್ಟ

ವಾರ ಭವಿಷ್ಯ | 2025 ನ.30ರಿಂದ ಡಿ.6ರವರೆಗೆ: ಅವಿವಾಹಿತರಿಗೆ ಕಂಕಣ ಭಾಗ್ಯ

ತಾಪಮಾನ ಕುಸಿತ, ಶೀತ ಗಾಳಿಯ ಜತೆಗೆ ಅಪ್ಪಳಿಸಿದ 'ದಿತ್ವಾ': ಚಳಿ ಥರಗುಟ್ಟುವ ಜನ

ಕಾಮನ್‌ವೆಲ್ತ್ ಕ್ರೀಡಾಕೂಟ: ₹3000–5000 ಕೋಟಿ ನಿರ್ವಹಣಾ ವೆಚ್ಚ

ಭಾರತ–ಅಫ್ಗನ್ ಯುವ ತಂಡಗಳ ಪಂದ್ಯ ಮಳೆಯ ಪಾಲು

ವಿಶ್ವ ಯೂತ್‌ ಟಿಟಿ: ದಿವ್ಯಾಂಶಿ ಭೌಮಿಕ್‌ಗೆ ಕಂಚು

ಟೆಸ್ಟ್ ಕ್ರಿಕೆಟ್‌ಗೂ ವಿರಾಟ್, ರೋಹಿತ್ ಮರಳಬೇಕೇ?: ಪೀಟರ್ಸನ್ ಹೇಳಿದ್ದೇನು?

ಒಳನೋಟ: ಖಾಲಿಯಿವೆ ಬಿ.ಇ ಸೀಟು!

ಒಳನೋಟ: ಶ್ರೀಗಂಧ ಕೃಷಿಗೆ ನೂರು ಕಷ್ಟ

ಒಳನೋಟ: ಕಮರಿತೆ 'ಉತ್ಕೃಷ್ಟ' ಶಿಕ್ಷಣದ ಕನಸು?

ಒಳನೋಟ | Bengaluru Tunnel Road: ಸುರಂಗ; ವಿ–ವಾದ ತರಂಗ

ಚಿನಕುರುಳಿ ಕಾರ್ಟೂನ್: ನವೆಂಬರ್ 30 ಭಾನುವಾರ 2025

ದಿನ ಭವಿಷ್ಯ: 30 ನವೆಂಬರ್ 2025 ಭಾನುವಾರ– ದಿನಚರಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಕಷ್ಟ

ವಾರ ಭವಿಷ್ಯ | 2025 ನ.30ರಿಂದ ಡಿ.6ರವರೆಗೆ: ಅವಿವಾಹಿತರಿಗೆ ಕಂಕಣ ಭಾಗ್ಯ

ತಾಪಮಾನ ಕುಸಿತ, ಶೀತ ಗಾಳಿಯ ಜತೆಗೆ ಅಪ್ಪಳಿಸಿದ 'ದಿತ್ವಾ': ಚಳಿ ಥರಗುಟ್ಟುವ ಜನ