ತುಳುವೆರೆನ ಪೊಸ ವರ್ಸೊದ ಸುರೂತ ದಿನ ’ಬಿಸು’

ಸೂರ್ಯೆ ಜಗತ್ತ್‌ಗ್‌ ಬೊಲ್ಪು ಕೊರ್ಪಿನಾಯೆ, ಸಗ್ತಿ ಕೊರ್ಪುನಾಯೆ, ಸರ್ವ ಜೂವಾದಿಲೆಗ್‍ಲ ಜೂವಂತಿಕೆ ದಿಂಜವುನಾಯೆ. ಸೂರ್ಯೆ ಇಜ್ಜಿಂದಾಂಡ ಏರ್ಲಾ ಇಪ್ಪೆರೆ ಸಾಧ್ಯ ಇಜ್ಜಿ,....ಒಂಜಿ ಪಂತಿ ಕಡ್ಡಿಲಾ ಪಂದಂದ್. ಅಂಚಾದ್ ಸೂರ್ಯೆ ದೇವೆರಂದ್ ಪನ್ಪಿನೆಟ್ಟ್ ತಪ್ಪೇ ಇಜ್ಜಿ.
ಈ ನೆಲೆಟ್ ತುಳುವೆರ್‍ಲ ಸೂರ್ಯನ್ ದೇವೆರ್‍ಂದೇ ನಂಬೊಂದು ಬತ್ತಿನಕ್ಲು. ಜೂವಮಾನದ ಸರ್ವ ರೀತಿದ ಎಡ್ಡೆಪ್ಪುಡುಲ ಸೂರ್ಯ ದೇವೆರೆನ ಸಗ್ತಿ ಉಂಡೇ ಉಂಡು ಪನ್ಪಿ ಗಟ್ಟಿ ನಿರ್ಧಾರೊ ತುಳುವೆರೆನ. ಅಂಚಾದ್ ಸೂರ್ಯ ದೇವೆರೆನ ಚಲನೆದ ಗತಿನ್ ಲೆಕ್ಕ ದೀವೊಂದು, ದಿನಮಾನೊನು ತುಳುವೆರ್ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರೋ ಪಾಡ್ದಿನವು ಮಹತ್ವವಾಯಿನ ಸಂಗತಿ. ಸೂರ್ಯನ ಆಧಾರೊಡೆ ಗಳಿಗೆ, ದಿನ, ತಿಂಗೊಳು, ವರ್ಸಂದ್ ಲೆಕ್ಕ ಪಾಡಿನ ತುಳುವೆರ್ ಸೌರಮಾನ ಕ್ರಮೊನು ಅನುಸರಣೆ ಮಲ್ತೊಂದು ಬತ್ತಿನಕ್ಲು. ಸೂರ್ಯೆ ತನ್ನ ಪಥ ಬದಲ್ ಮಲ್ಪುನ ದಿನೊಡ್ದು ತುಳುವೆರೆನ ತಿಂಗೊಳ್ದ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರ ಸುರುವಾಪುಂಡು.

ಸೂರ್ಯೆ ತನ್ನ ಚಲನೆದ ಗತಿ - ಪಥನ್ ಬದಲಾವಣೆ ಮಲ್ಪುನ ದಿನನೇ ಸಂಕ್ರಾಂದಿ. ಸಂಕ್ರಾಂದಿ ಪಂಡ ಬದಲಾವಣೆ. ತುಳುವೆರೆನ ತಿಂಗೊಳ್ದ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರೊಲ ಸಂಕ್ರಾಂದಿಡ್ದ್ ಸಂಕ್ರಾಂದಿಗ್ ಉಪ್ಪುಂಡು. ಸಂಕ್ರಾಂದಿ ಕರಿನ ಮನದನಿ ಸಿಂಗೊಡೆ. ಸಿಂಗೊಡೆ ಪಂಡ ತಿಂಗೊಳ್ದ ಸುರೂತ ದಿನೊಂದ್ ಅರ್ಥೊ. ಪಗ್ಗು ತಿಂಗೊಳ್ದ ಸಿಂಗೊಡೆನೇ ’ಬಿಸು’. ಬಿಸು ವರ್ಸದ ಸುರೂತ ದಿನೊ ಆಯಿನೆಡ್ದಾವರ ತುಳುವೆರೆಗ್ ಬಾರೀ ಕುಸಿ ಕೊರ್ಪಿನ ದಿನೊ.

ಬಿಸುತ್ತ ದುಂಬುನಾನಿ ಇಲ್ಲಲ್‍ದ ಯಜಮಾನೈರ್ ಬಿಸುಕು ಬೋಡಾಪಿನ ಪೂರಾ ತಯಾರ್ ಮಲ್ತ್ ದೀಪೆರ್. ದೈವಸ್ಥಾನೊಡು ಅತ್ತಾಂಡ ದೇವೆರೆನ ಎದುರುಡು ಕಾಯಿ ಕಜಿಪುದ, ಫಲ ವಸ್ತುಲೆನ್ ಪೂರಾ ದೀದ್, ಮನದಾನಿ ಕಾಂಡೆ ಬೇಗ ಲಕ್ಕ್‌ದ್ ತರೆಕ್ ಮೈಕ್ ಮೀದ್ ಮಡಿಯಾದ್ ದೈವಸ್ಥಾನೊದಡೆ ಪೋದು ಕೈ ಮುಗಿಪೆರ್. ದೇವೆರೆನೆದುರುಲ ಕೈ ಮುಗಿಪೆರ್. ಪೊಂಜೆನಕುಲು ಇಲ್ಲ್‌ನ್‌ ಅಡ್ತಿದ್, ಒರೆಸ್‍ದ್, ಅಂಬಿ ಪೂಜಿದ್ ಸುದ್ಧ ಮಲ್ಪುವೆರ್. ಅಡ್ಯೆ, ಪಾಯಿಸ, ಎಡ್ಡೆ ನುಪ್ಪು ಕಜಿಪು ಮಲ್ತದ್ ಸಂಬ್ರುಮೊನು ಪಟ್ಟೊನುವೆರ್. ಮಾತೆರ್ಲ ಪೊಸ ಅಂಗಿ ಕುಂಟು ಪಾಡ್ದ್ ಕೊಸಿ ಪಡೆವೆರ್. ಬೇಲೆಗ್ ಪೋಪಿನಾಕ್ಲೆಗ್ ಪೂರಾ ಆನಿ ಬೇಲೆಗ್ ರಜೆ ಆದಿಪ್ಪುಂಡು.
ನಾಗಬನೊಟು, ದೈವೊಲೆನ ಗುಡಿಟ್ ಪರ್ವ - ತಂಬಿಲೊಲೆನ್ ಮಲ್ಪುವೆರ್. ಕುಲೆ ಆರಾಧನೆ ಮಲ್ಪಿನ ತುಳುವೆರ್ ಬಿಸುತ್ತಾನಿ ತಂಕುಲು ಮಲ್ತಿನ ಗಮ್ಮತ್ತ್‌ದ ಒನಸ್-ತೆನಸ್‍ನ್ ಸುರೂಟು ಕುಲೆಕುಲೆಗ್ ಬಳಸ್‍ದ್ ಕರಿ ಪೋಯಿನ ಹಿರಿಯಾಕ್ಲೆನ್ ನೆನೆತೊನುವೆರ್. ಬಿಸು ಎಡ್ಡೆ ದಿನ ಆಯಿನೆಡ್ದಾವರ ಜೋಕ್ಲು - ಬಾಲೆಲೆಗ್ ಕೆಬಿ ಕುತ್ತಾವೆರ್. ದುಂಬುದ ಕಾಲೊಡು ಬೊಂಟೆಗ್ ಪೋಪುನ, ಕೆದುಟು - ಸುದೆಟ್ ಮೀನ್ ಪತ್ತುನೆನ್ಲಾ ಮಲ್ತೊಂದಿತ್ತೆರ್. ಕೋರಿಕಟ್ಟ, ತಾರಾಯಿ ಕುಟ್ಟುನ ಕ್ರೀಡೆಲು ಮನರಂಜನೆಗಾದ್ ನಡತೊಂದಿತ್ತ್‌ಂಡ್‌.

ಬಿಸುತ್ತಾನಿ ಕಾಂಡೆ ಎರ್ಲೆಗ್ ತಿನಿಯರೆ, ಬಾಜೆಲ್ ಪೂರಾ ಕೊರ್ದು, ಎರ್ಲೆನ್ ಕಂಡೊದಡೆ ಲೆತೊಂದು ಪೋದು ನುಗ - ನಾಯೆರ್ ಕಟ್ಟ್‌ದ್‌ ಒಂಜಿ ರಡ್ಡ್ ಸುತ್ತು ದಪ್ಪುವೆರ್. ದತ್ತಿನ ಜಾಗೆಗ್ ಕಿದೆಡ್ದ್ ಒಂಜಿ ಬಟ್ಟಿ ಗೊಬ್ಬರ ಕನತ್ ಪಾಡ್ದ್, ಒಂಜಿ ಪುಂಡಿ ಬಿತ್ತ್‌ದ ಬಾರ್ ಕೈ ಬಿತ್ತ್ ಪಾಡ್ವೆರ್. ಅಡೆಗ್ ನೀರ್ ಮೈತ್‍ದ್, ಎರ್ಲೆನ್ ಬುಡುದು ಇಲ್ಲಡೆ ಬರ್ಪೆರ್. ಇಂಚ ತುಳುವೆರ್ ‘ಭೂಮಿ ಪೂಜೆ’ ಮಲ್ತ್‍ದ್ ಕೃಷಿ ಬೇಲೆಲೆಗ್ ಚಾಲನೆ ಕೊರ್ಪೆರ್. ಅಂಚಿಗ್ ಮರಿಯಾಲದ ದಿನೊಕುಲುಲ ಮುಟ್ಟ ಮುಟ್ಟ ಆವೊಂದಿಪ್ಪುನೆಡ್ದಾವರ ಕೃಷಿ ಬೇಲೆಲೆನ್ ಸುರು ಮಲ್ಪುನವುಲಾ ಒಂಜಿ ಮಹತ್ವೊದ ಆಚರಣೆ ಆಪುಂಡು. ಇಂಚಿ ಅರೆಗಾಲ ಕರಿದ್ ಮರಿಯಾಲದ ಸಂದರ್ಬೊಗು ಕಾಲ ತಿರ್ಗೊಂದಿಪ್ಪುನ ಈ ಪೊರ್ತುಡು ಪ್ರಕೃತಿಲಾ ಪೊಸ ಸೃಷ್ಟಿದಂಚಿ ತನನ್ ತಾನ್ ದಂಗಾವೊನುಂಡು. ಅಂಚಾದ್ ಪಗ್ಗು ತಿಂಗೊಲ್‌ದ ಸುರೂತ ದಿನೊನು ಪೊಸತ್ ದಿನ, ಇನಿಡ್ದ್ ಬೊಕ್ಕ ಪೊಸ ವರ್ಸಂದ್ ಗ್ರಹಿಸೊನುನ ರೀತಿ ಬಾರೀ ಪೊರ್ಲುದ.
ಪ್ರಕೃತಿ ಆರಾಧನೆದ ಮುಖ್ಯ ಅಂಶ ಇಪ್ಪುನ ಈ ಬಿಸುತ್ತಾನಿ ವಿಶೇಷವಾದ್ ತುಳುವೆರ್ ‘ಕಣಿ’ ದೀಪುನ ಒಂಜಿ ಆಚರಣೆಲಾ ಮಲ್ಪುವೆರ್. ತೌತೆ, ಪೆಲಕಾಯಿ, ಕೆಂಬುಡೆ, ಕುಂಬುಡ, ತುರೆ, ಬೆಂಡೆ, ಬದನೆ, ನುರ್ಗೆ ಇಂಚ ಕಜಿಪುದೆನ್, ಪರ್‍ಂದ್ ಫಲ ವಸ್ತುಲೆನ್, ದೇವೆರೆನ ಪಟತ್ತೆದುರೋ, ಅತ್ತಾಂಡ ಚಾವಡಿಡೋ ದೀದ್ ಐತ ನಡುಟೊಂಜಿ ಕನ್ನಡಿ ದೀದ್, ದೀಪ ಪೊತ್ತಾವೆರ್. ಉಂದೆನ್ ಕಣಿ ದೀಪುನು ಪನ್ಪೆರೆ.

ಬಿಸುತ್ತಾನಿ ಕಾಂಡೆ ಇಲ್ಲದ ಮಾತೆರ್ಲ ಈ ಕಣಿ ದೀನಡೆ ಬತ್‌ದ್‌ ಕನ್ನಡಿಡ್ ಮೋನೆ ತೂದು, ಐಕ್ ಅಡ್ಡ ಬೂರುವೆರ್. ಉಂದು ಪ್ರಕೃತಿದೆದುರು ಮನುಷ್ಯನ ಶರಣಾಗತಿದ ಭಾವ. ಪ್ರಕೃತಿ ನಂಕ್ ಕೊರಿನೆನ್ ಕುಡ ನಮ ಪ್ರಕೃತಿಗೇ ಅರ್ಪಿಸಾದ್ ಐತ ಎದುರು ತರೆ ತಗ್ಗಾವ. ಅಂದ್....ಪ್ರಕೃತಿದ ಎದುರು ನಮ ತರೆ ತಗ್ಗಾವೊಡೆ. ನಮ್ಮ ಬದ್ಕ್, ಪುಟ್ಟು, ಬುಳೆಚ್ಚಿಲ್, ಸಾವು ಉಂದೆಕ್ ಪೂರಾ ಪ್ರಕೃತಿಯೇ ಕಾರಣ. ಅಂಚಾದಿಪ್ಪುನಗ ಪ್ರಕೃತಿದ ಎದುರು ನಮ ದಾಲಾ ಅತ್ತ್. ಏತ್ ಮಲ್ಲಾಯೆ ಆವಡ್, ಏತ್ ಇಲ್ಯಾಯೆ ಆವಡ್ ಪ್ರಕೃತಿಗ್ ಮಾತೆರ್ಲ ಸಮಾನ. ಅಂಚಾದಿಪ್ಪುನಗ ತುಳುವೆರ್ ಆಂಕಾರೊಡು ಮೆರೆವಂದೆ ಪ್ರಕೃತಿಗ್ ಈ ರೀತಿಡ್ ಗೌರವೊ ಕೊರೊಂದು ಬದ್ಕುನವು ತುಳುವೆರೆನ ಮಲ್ಲ ಮನಸ್‍ದ್ ಮಲ್ಲ ಗುಣ.
ಮುಗಿಪುನೆಕ್ ದುಂಬು ಬಿಸುಕೊಂಜಿ ಕಬಿತೆ -

ಬಿಸು ಬಿಸು ಬಿಸು
ಕಾಲ ಚಕ್ರೊದ ತಿರ್ಗುಗೊಂಜಿ ಪುದರ್ ಬಿಸು.
ಪನ್ಪಿ ಎನ್ನ ಪಾತೆರ ಕೇಂದ್
ಅಪ್ಪೆ ಮಲ್ತೆರ್ ಕುಸು ಕುಸು

ದಾಯೆ ಪನ್ಪ ಮಗ ಅಂಚ?
ಬಿಸು ಪಂಡ -
ನಮ್ಮ ರೀತಿ – ರಿವಾಜಿದ ಉಸುಲು
ಕಟ್ಟ್-ಕಟ್ಟಲೆದ ನೆರೆಲ್
ಪರಪೋಕುದ ಒಸರ್ !

ಹಳ್ಳಿ ಬುಡ್ದು ಪೇಂಟೆ ಸೇರ್ದ್
ಮದತ್ ಬುಡ್ತತ್ತ ಮಾತ?
ನಿನ್ನ ಮಣ್ಣ್‍ದ ಕಮ್ಮೆನ ಬುಡ್ದು
ಮರ್ಲ್ ಮಲ್ಪಿ ವಾ ಮಾಯೆಗೀ ಸೋತ ?

ಈ ಇಲ್ಲ್ ಬುಡ್ದು ಪೋಯಿ ಬುಕ್ಕ
ಮೂಲಿಜ್ಜಿ ತೂಲ ಬಿಸು
ಅರಿ-ಬಾರ್-ತಾರಾಯಿ ಬುಲೆಪಿ ಕಂಡ - ಬೈಲುಲು
ಏರೆನವೋ ಪಾಲಾತ
ಲಕ್ಕದುಂತುದ ಅಲ್ಪ ಮಲ್ಲ ಮಲ್ಲ ಕಟ್ಟೊಣೊಲು.
ಚಿಕ್ಕು ಕುಕ್ಕು ಪೆಲ ಪೆಜಕಾಯಿದ ದೈಮರಕ್ಲು
ಗರ್ಗಸದ ಪೆಟ್ಟ್‍ಗ್ ಅಡಿ ಮಗ್‍ರ್ದ್
ಮೂಲು ಬೀಜುನ ಗಾಳಿಡ್‍ಲ ವಿಸ !

ಇಂಚ ಅಡಿ ಮೇಲಾನಗ
ಓಲುಂಡು ಎನ್ನ ಬಿಸು ?
ಎಂಚ ಕಣಿ ದೀವಡ್ ಯಾನ್?
ಎಂಚ ತೀಪೆ ಪಟ್ಟಡ್ ?
ಪನ್ ಮಗಾ ಪನ್.. ..

ಬಿಸು ಪಂಡ ಕಾಲ ಚಕ್ರೊದ ತಿರ್ಗು ಮಾತ್ರ ಅತ್ತ್
ಅವು ಎನ್ನ ನಿನ್ನ ಸಂಬಂದೊ !
ಮಣ್ಣ ಕಣೊ ಕಣೊತ್ತ ಋಣಾನುಬಂದೊ !