<p>‘ಹರಿಹರ ರಾಘವರಿಗೆ ಎರಗುವ ಮನ, ಹಾಳಾಗಿಹ ಹಂಪೆಗೆ ಕೊರಗುವ ಮನ...’ ರಸಋಷಿ ಕುವೆಂಪು ಹಂಪೆಯ ಬಗೆಗೆ ಹಾಡಿರುವಂತೆಯೇ, ನನಗೆ ಬೋಳಾಗಿಹ ಖಜುರಾಹೊ ನೆನೆದು ಮನ ಮರುಗಿ ಹೋಯಿತು.</p>.<p>ನಾನು ಮತ್ತು ಗೆಳೆಯ ನವೀನ್ ಖಜುರಾಹೊಗೆ ಹೊರಟು ನಿಂತಾಗ, ‘ಎಲ್ಲಿದೆ ಆ ಸ್ಥಳ’ ಎಂದು ಕೇಳಿದವರೇ ಹೆಚ್ಚು. ಹೀಗೆ ಕೆಲವರಿಗೆ ಅಪರಿತವಾಗಿರುವ ಈ ಸಿರಿವಂತ ಶಿಲ್ಪ ಕಲೆಯ ಬೀಡು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ರಾಜಧಾನಿ ಭೋಪಾಲ್ನಿಂದ 370 ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.</p>.<p>ಖಜುರಾಹೊ ದೇವಾಲಯಗಳ ಸಂಕೀರ್ಣ. ಕಲೆಯ ಖಜಾನೆಯ ತಾಣ. ಯುನೆಸ್ಕೊ ಇದನ್ನು ವಿಶ್ವ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಸ್ಮಾರಕವೆಂದು ಗುರುತಿಸಿದೆ. ಇಲ್ಲಿನ ಬಹುಪಾಲು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಚಾಂದೇಲಾ ರಾಜವಂಶಸ್ಥರು ಕ್ರಿ.ಶ 950 ರಿಂದ 1050 ರ ನಡುವೆ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದು. 12 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, 20 ಚ.ಕಿ.ಮೀ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ 85 ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಿದ್ದವು ಎಂದು ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ, ಈಗ ಉಳಿದಿರುವುದು 6 ಚ.ಕಿ.ಮೀ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಕೇವಲ 25 ದೇವಸ್ಥಾನಗಳು ಮಾತ್ರ.</p>.<p class="Briefhead"><strong>ಊರಿನ ಹಿನ್ನೆಲೆ </strong></p>.<p>ಈ ಊರಿನ ಸ್ಥಳನಾಮದ ಹಿಂದೆಯೂ ಜಾನಪದ ಕಥೆಗಳಿವೆ. ‘ಬಹಳ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಊರ ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲಿಗೆ ಎರಡು ಬಂಗಾರದ ಖರ್ಜೂರದ ಮರಗಳನ್ನು ನೆಡಲಾಗಿತ್ತು. ಅದಕ್ಕೆ ಈ ಹೆಸರು ಬಂತು’ ಎಂದು ಒಂದು ಕಥೆ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಇನ್ನೊಂದು ಕಥೆ (‘ಖರ್ಜೂರಕ್ಕೆ ಖಜೂರ್ ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ) ಶಿವನ ಹೆಸರಿಗೆ ಈ ಊರನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿದ ರಾಜವಂಶಸ್ಥರು ಇದನ್ನ ‘ಖರ್ಜುರವಾಹಕ’ ಅಂದರೆ ಚೇಳನ್ನು ಧರಿಸಿರುವ ಶಿವ ಎಂದು ಕರೆದರು. ಆ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಖಜುರಾಹೊ ಹೆಸರು ಬಂತು ಎನ್ನುತ್ತದೆ.</p>.<p>ಖಜುರಾಹೊ ಸಂಕೀರ್ಣವನ್ನು 1830 ರಲ್ಲಿ ಹೊರಜಗತ್ತಿಗೆ ಮೊದಲು ಪರಿಚಯಿಸಿದವರು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸಮೀಕ್ಷಕ ಟಿ.ಸ್ ಬರ್ಟ್.</p>.<p>ಈ ದೇವಾಲಯ ಸಂಕೀರ್ಣದಲ್ಲಿರುವ ವಾಸ್ತು ಶಿಲ್ಪ, ಕಲೆಯ ಜತೆಗೆ, ಧರ್ಮ, ಅರ್ಥ, ಕಾಮ ಮತ್ತು ಮೋಕ್ಷವನ್ನ ಬಿಂಬಿಸುವ ಕಂಬಗಳಿವೆ.</p>.<p class="Briefhead"><strong>ಇತಿಹಾಸದ ಕಥೆ</strong></p>.<p>13 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನ್ ಕುತುಬ್-ಉದ್-ದಿನ್ ಐಬಕ್ ನೇತೃತ್ವದ ಸೈನ್ಯ ಚಂಡೇಲಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಮುಂದೆ 500 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ದಾಳಿಗೊಳಗಾಗಿ ಖಜುರಾಹೊವಿನ ಹಲವು ದೇವಾಲಯಗಳು ನಿರ್ನಾಮವಾಗುತ್ತವೆ. ಆದರೂ ಖಜುರಾಹೊ ಭೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿದ್ದರಿಂದಲೋ ಏನೋ, ಆ ದಾಳಿಯಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣ ನಾಶವಾಗದೆ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿತು. ಅನಂತರದಲ್ಲೂ ರಕ್ಷಣೆ, ನಿರ್ವಹಣೆಯಿಂದ ವಂಚಿತವಾಗಿ, ಇಡೀ ದೇವಾಲಯಗಳು ಗಿಡ–ಮರಗಳಿಂದ ತುಂಬಿ ಹೋಯಿತು.</p>.<p class="Briefhead"><strong>ಪುರಾತತ್ವ ಇಲಾಖೆಯ ನಿರ್ವಹಣೆ</strong></p>.<p>ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಇಲಾಖೆ, ಈಗ ಖಜುರಾಹೊ ದೇಗುಲಗಳನ್ನು ಅಚ್ಚುಕಟ್ಟಾಗಿ ನಿರ್ವಹಣೆ ಮಾಡುತ್ತಿದೆ. ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಫೆಬ್ರವರಿ ಕೊನೆಯ ವಾರದಲ್ಲಿ ‘ಖಜುರಾಹೊ ಡಾನ್ಸ್ ಫೆಸ್ಟಿವಲ್’ ಆಯೋಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಾರತದ ಸುಪ್ರಸಿದ್ಧ ನೃತ್ಯಗಾರರು ಹಾಗೂ ನೃತ್ಯ ಸಂಯೋಜನಕಾರರು ತಮ್ಮ ಕಲೆಯ ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸಲು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಧಾವಿಸುತ್ತಾರೆ.</p>.<p>ಭವ್ಯ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಸುಂದರ ಧ್ವನಿ-ಬೆಳಕಿನ ಮೇಲಾಟದಲ್ಲಿ, ಚುಮು-ಚುಮು ಚಳಿಗೆ ಮನವೊಡ್ಡಿ, ಭಾರತೀಯ ನೃತ್ಯ ವೈಭವವನ್ನ ಕಂಗಳು ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಕಲೋಪಾಸಕರಿಗೆ ಸ್ವರ್ಗೀಯ ಅನುಭವ.</p>.<p>ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಅಧಿಕ ವರ್ಷ ಮರೆಯಾಗಿ, ಈಗ ಎದೆಸೆಟೆದು ನಿಂತಂತೆ ಕಾಣುವ ಈ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನೊಮ್ಮೆ ನೋಡಿ ಬನ್ನಿ. ನಿಮಗೂ ನಮ್ಮಂತೆಯೇ, ಭಾರತೀಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ವೈಭವದ ಆಳ-ಅಗಲಗಳು ಕಣ್ಣಳತೆ ಮೀರಿದುವು ಎಂಬುದು ಅನುಭವಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತದೆ.ಡಾನ್ಸ್ ಫೆಸ್ಟಿವಲ್ ಬಗೆಗಿನ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿಗೆ: <strong>http://khajurahodancefestival.com/</strong></p>.<p><strong>ಎಲ್ಲಿದೆ? ಹೋಗುವುದು ಹೇಗೆ?</strong></p>.<p>ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ರಾಜಧಾನಿ ಭೋಪಾಲ್ನಿಂದ ಸುಮಾರು 370 ಕಿ.ಮೀ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಖಜುರಾಹೊ ಇದೆ. ತಲುಪಲು ರಸ್ತೆಯ ಮಾರ್ಗಕ್ಕಿಂತ, ಎಕ್ಸ್ಪ್ರೆಸ್ ರೈಲಿನ ಪ್ರಯಾಣ ಸುಖಕರ.</p>.<p>ಭೋಪಾಲ್ನಿಂದ ಪ್ರತಿದಿನ ಎಕ್ಸ್ಪ್ರೆಸ್ ರೈಲು ಸಂಚಾರವಿದೆ. ಭೋಪಾಲ್,ಇಂದೋರ್, ಝಾನ್ಸಿಯಿಂದ ಪ್ರತಿದಿನ ಬಸ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇದೆ.</p>.<p>ವಿಮಾನದ ಪಯಣಿಗರಿಗೆ: ಇಲ್ಲಿ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣವಿದ್ದರೂ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದಿಳಿವ ವಿಮಾನಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಕಡಿಮೆ. ಭೋಪಾಲ್ವರೆಗೂ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಂದು, ಇಲ್ಲಿಂದ ರೈಲು ಅಥವಾ ಬಸ್ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಖಜರಾಹೊ ತಲುಪಬಹುದು.</p>.<p>ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಭೇಟಿ ನೀಡಲು ಅಕ್ಟೋಬರ್ನಿಂದ ಮಾರ್ಚ್ ತಿಂಗಳವರೆಗೆ ಉತ್ತಮ ಸಮಯ. ಫೆಬ್ರುವರಿ ಕೊನೆಯ ವಾರದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ನೃತ್ಯೋತ್ಸವ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.</p>.<p>ಖಜರಾಹೊನಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ತಿಂಡಿ, ತಿನಿಸುಗಳು ದೊರೆಯುತ್ತವೆ. ಮದ್ರಾಸ್ ಕೆಫೆ ಎಂಬ ಖ್ಯಾತ ಹೋಟೆಲ್ ಇದೆ. ಕಾಫಿ, ಮಸಾಲೆ ದೋಸೆ ಸೇರಿದಂತೆ ದಕ್ಷಿಣದ ತಿನಿಸುಗಳೆಲ್ಲ ಲಭ್ಯ.</p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
<p>‘ಹರಿಹರ ರಾಘವರಿಗೆ ಎರಗುವ ಮನ, ಹಾಳಾಗಿಹ ಹಂಪೆಗೆ ಕೊರಗುವ ಮನ...’ ರಸಋಷಿ ಕುವೆಂಪು ಹಂಪೆಯ ಬಗೆಗೆ ಹಾಡಿರುವಂತೆಯೇ, ನನಗೆ ಬೋಳಾಗಿಹ ಖಜುರಾಹೊ ನೆನೆದು ಮನ ಮರುಗಿ ಹೋಯಿತು.</p>.<p>ನಾನು ಮತ್ತು ಗೆಳೆಯ ನವೀನ್ ಖಜುರಾಹೊಗೆ ಹೊರಟು ನಿಂತಾಗ, ‘ಎಲ್ಲಿದೆ ಆ ಸ್ಥಳ’ ಎಂದು ಕೇಳಿದವರೇ ಹೆಚ್ಚು. ಹೀಗೆ ಕೆಲವರಿಗೆ ಅಪರಿತವಾಗಿರುವ ಈ ಸಿರಿವಂತ ಶಿಲ್ಪ ಕಲೆಯ ಬೀಡು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ರಾಜಧಾನಿ ಭೋಪಾಲ್ನಿಂದ 370 ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.</p>.<p>ಖಜುರಾಹೊ ದೇವಾಲಯಗಳ ಸಂಕೀರ್ಣ. ಕಲೆಯ ಖಜಾನೆಯ ತಾಣ. ಯುನೆಸ್ಕೊ ಇದನ್ನು ವಿಶ್ವ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಸ್ಮಾರಕವೆಂದು ಗುರುತಿಸಿದೆ. ಇಲ್ಲಿನ ಬಹುಪಾಲು ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಚಾಂದೇಲಾ ರಾಜವಂಶಸ್ಥರು ಕ್ರಿ.ಶ 950 ರಿಂದ 1050 ರ ನಡುವೆ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದು. 12 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, 20 ಚ.ಕಿ.ಮೀ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ 85 ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಿದ್ದವು ಎಂದು ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ, ಈಗ ಉಳಿದಿರುವುದು 6 ಚ.ಕಿ.ಮೀ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಕೇವಲ 25 ದೇವಸ್ಥಾನಗಳು ಮಾತ್ರ.</p>.<p class="Briefhead"><strong>ಊರಿನ ಹಿನ್ನೆಲೆ </strong></p>.<p>ಈ ಊರಿನ ಸ್ಥಳನಾಮದ ಹಿಂದೆಯೂ ಜಾನಪದ ಕಥೆಗಳಿವೆ. ‘ಬಹಳ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಊರ ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲಿಗೆ ಎರಡು ಬಂಗಾರದ ಖರ್ಜೂರದ ಮರಗಳನ್ನು ನೆಡಲಾಗಿತ್ತು. ಅದಕ್ಕೆ ಈ ಹೆಸರು ಬಂತು’ ಎಂದು ಒಂದು ಕಥೆ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಇನ್ನೊಂದು ಕಥೆ (‘ಖರ್ಜೂರಕ್ಕೆ ಖಜೂರ್ ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ) ಶಿವನ ಹೆಸರಿಗೆ ಈ ಊರನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿದ ರಾಜವಂಶಸ್ಥರು ಇದನ್ನ ‘ಖರ್ಜುರವಾಹಕ’ ಅಂದರೆ ಚೇಳನ್ನು ಧರಿಸಿರುವ ಶಿವ ಎಂದು ಕರೆದರು. ಆ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಖಜುರಾಹೊ ಹೆಸರು ಬಂತು ಎನ್ನುತ್ತದೆ.</p>.<p>ಖಜುರಾಹೊ ಸಂಕೀರ್ಣವನ್ನು 1830 ರಲ್ಲಿ ಹೊರಜಗತ್ತಿಗೆ ಮೊದಲು ಪರಿಚಯಿಸಿದವರು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸಮೀಕ್ಷಕ ಟಿ.ಸ್ ಬರ್ಟ್.</p>.<p>ಈ ದೇವಾಲಯ ಸಂಕೀರ್ಣದಲ್ಲಿರುವ ವಾಸ್ತು ಶಿಲ್ಪ, ಕಲೆಯ ಜತೆಗೆ, ಧರ್ಮ, ಅರ್ಥ, ಕಾಮ ಮತ್ತು ಮೋಕ್ಷವನ್ನ ಬಿಂಬಿಸುವ ಕಂಬಗಳಿವೆ.</p>.<p class="Briefhead"><strong>ಇತಿಹಾಸದ ಕಥೆ</strong></p>.<p>13 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನ್ ಕುತುಬ್-ಉದ್-ದಿನ್ ಐಬಕ್ ನೇತೃತ್ವದ ಸೈನ್ಯ ಚಂಡೇಲಾ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಮುಂದೆ 500 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ದಾಳಿಗೊಳಗಾಗಿ ಖಜುರಾಹೊವಿನ ಹಲವು ದೇವಾಲಯಗಳು ನಿರ್ನಾಮವಾಗುತ್ತವೆ. ಆದರೂ ಖಜುರಾಹೊ ಭೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿದ್ದರಿಂದಲೋ ಏನೋ, ಆ ದಾಳಿಯಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣ ನಾಶವಾಗದೆ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿತು. ಅನಂತರದಲ್ಲೂ ರಕ್ಷಣೆ, ನಿರ್ವಹಣೆಯಿಂದ ವಂಚಿತವಾಗಿ, ಇಡೀ ದೇವಾಲಯಗಳು ಗಿಡ–ಮರಗಳಿಂದ ತುಂಬಿ ಹೋಯಿತು.</p>.<p class="Briefhead"><strong>ಪುರಾತತ್ವ ಇಲಾಖೆಯ ನಿರ್ವಹಣೆ</strong></p>.<p>ಭಾರತೀಯ ಪುರಾತತ್ವ ಇಲಾಖೆ, ಈಗ ಖಜುರಾಹೊ ದೇಗುಲಗಳನ್ನು ಅಚ್ಚುಕಟ್ಟಾಗಿ ನಿರ್ವಹಣೆ ಮಾಡುತ್ತಿದೆ. ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಫೆಬ್ರವರಿ ಕೊನೆಯ ವಾರದಲ್ಲಿ ‘ಖಜುರಾಹೊ ಡಾನ್ಸ್ ಫೆಸ್ಟಿವಲ್’ ಆಯೋಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಾರತದ ಸುಪ್ರಸಿದ್ಧ ನೃತ್ಯಗಾರರು ಹಾಗೂ ನೃತ್ಯ ಸಂಯೋಜನಕಾರರು ತಮ್ಮ ಕಲೆಯ ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸಲು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಧಾವಿಸುತ್ತಾರೆ.</p>.<p>ಭವ್ಯ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಸುಂದರ ಧ್ವನಿ-ಬೆಳಕಿನ ಮೇಲಾಟದಲ್ಲಿ, ಚುಮು-ಚುಮು ಚಳಿಗೆ ಮನವೊಡ್ಡಿ, ಭಾರತೀಯ ನೃತ್ಯ ವೈಭವವನ್ನ ಕಂಗಳು ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಕಲೋಪಾಸಕರಿಗೆ ಸ್ವರ್ಗೀಯ ಅನುಭವ.</p>.<p>ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಅಧಿಕ ವರ್ಷ ಮರೆಯಾಗಿ, ಈಗ ಎದೆಸೆಟೆದು ನಿಂತಂತೆ ಕಾಣುವ ಈ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನೊಮ್ಮೆ ನೋಡಿ ಬನ್ನಿ. ನಿಮಗೂ ನಮ್ಮಂತೆಯೇ, ಭಾರತೀಯ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ವೈಭವದ ಆಳ-ಅಗಲಗಳು ಕಣ್ಣಳತೆ ಮೀರಿದುವು ಎಂಬುದು ಅನುಭವಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತದೆ.ಡಾನ್ಸ್ ಫೆಸ್ಟಿವಲ್ ಬಗೆಗಿನ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿಗೆ: <strong>http://khajurahodancefestival.com/</strong></p>.<p><strong>ಎಲ್ಲಿದೆ? ಹೋಗುವುದು ಹೇಗೆ?</strong></p>.<p>ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ರಾಜಧಾನಿ ಭೋಪಾಲ್ನಿಂದ ಸುಮಾರು 370 ಕಿ.ಮೀ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಖಜುರಾಹೊ ಇದೆ. ತಲುಪಲು ರಸ್ತೆಯ ಮಾರ್ಗಕ್ಕಿಂತ, ಎಕ್ಸ್ಪ್ರೆಸ್ ರೈಲಿನ ಪ್ರಯಾಣ ಸುಖಕರ.</p>.<p>ಭೋಪಾಲ್ನಿಂದ ಪ್ರತಿದಿನ ಎಕ್ಸ್ಪ್ರೆಸ್ ರೈಲು ಸಂಚಾರವಿದೆ. ಭೋಪಾಲ್,ಇಂದೋರ್, ಝಾನ್ಸಿಯಿಂದ ಪ್ರತಿದಿನ ಬಸ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇದೆ.</p>.<p>ವಿಮಾನದ ಪಯಣಿಗರಿಗೆ: ಇಲ್ಲಿ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣವಿದ್ದರೂ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದಿಳಿವ ವಿಮಾನಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಕಡಿಮೆ. ಭೋಪಾಲ್ವರೆಗೂ ವಿಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಂದು, ಇಲ್ಲಿಂದ ರೈಲು ಅಥವಾ ಬಸ್ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಖಜರಾಹೊ ತಲುಪಬಹುದು.</p>.<p>ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಭೇಟಿ ನೀಡಲು ಅಕ್ಟೋಬರ್ನಿಂದ ಮಾರ್ಚ್ ತಿಂಗಳವರೆಗೆ ಉತ್ತಮ ಸಮಯ. ಫೆಬ್ರುವರಿ ಕೊನೆಯ ವಾರದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ನೃತ್ಯೋತ್ಸವ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.</p>.<p>ಖಜರಾಹೊನಲ್ಲಿ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ತಿಂಡಿ, ತಿನಿಸುಗಳು ದೊರೆಯುತ್ತವೆ. ಮದ್ರಾಸ್ ಕೆಫೆ ಎಂಬ ಖ್ಯಾತ ಹೋಟೆಲ್ ಇದೆ. ಕಾಫಿ, ಮಸಾಲೆ ದೋಸೆ ಸೇರಿದಂತೆ ದಕ್ಷಿಣದ ತಿನಿಸುಗಳೆಲ್ಲ ಲಭ್ಯ.</p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
