‘ವೈಯಕ್ತಿಕ ಹಕ್ಕು?’

‘ದಂಡವೂ ಇಲ್ಲ, ದಶಗುಣವೂ ಇಲ್ಲ’ (ವಾ. ವಾ., ಫೆ. 26.) ಜಪಾನಿ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಿ ಎಕ್ಕೆನ್ ಎಂಬಾ­ತನ ಈ ಉಕ್ತಿ ಅರ್ಥವತ್ತಾಗಿ ತೋರುವುದಿಲ್ಲವೆ?– ‘ಹಿಂದಿನ ಕಾಲದ ಪರಿಣತ ಋಷಿಗಳ ಉಪದೇಶ­ಗಳಿಗೆ ಕಿವಿಗೊಡುವುದು ಯೋಗ್ಯವೆಂದು ಜನ ಭಾವಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಒಡೆಯ–ಸೇವಕರ, ಮೇಲಿನವರ–ಕೆಳಗಿನವರ, ಹಿರಿಯರ–ಕಿರಿಯರ ಆತ್ಮೀಯ ಸಂಬಂಧಗಳು ‘ವೈಯಕ್ತಿಕ ಹಕ್ಕು’ ಎಂಬ ವೇದಿಕೆಯ ಮೇಲೆ ಬಲಿಗೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ’ (ವಿಲ್ ಡ್ಯೂರಂಟ್ ಕೃತ ‘ನಾಗರಿಕತೆಯ ಕತೆ’ಯಲ್ಲಿ ಉದ್ಧೃತ).